إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ
که انسان به یقین در حال زیان است.2
2 - آیه «إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ» با تأکید دوگانه اِنَّ و لام، بر خسران عمومی انسانها حکایت میکند و موقعیت آدمی را در حال زیان نشان میدهد. بسیار فرق است میان آنکه به کسی گفته شود در معرض ضرر و زیان قرار داری، یا اینکه در متن خسران واقع شدهای و اگر به نجات خود نکوشی هلاک خواهی شد.
در اشارات فراوانی که قرآن با حروف: اِنّ، مِن، لام، کان، علی، الی و... به ویژگیهای انسان کرده، تنها در سه آیه با حرف «فی» به شرایط و موقعیتی که آدمی در آن بسر میبرد اشاره شده است. از نظر ترتیب زمانی نزول، اولین اشاره همین آیه دوّم سوره عصر میباشد که در اولین سال بعثت، زندگی خسرانآوری را که مشرکین به آن مشغول بودند نشان میدهد [وَالْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْر]. دومین آیه در سوره تین قرار دارد که به آفرینش انسان در نیکوترین استعداد برپایی و قیام [رشد و کمال] تصریح کرده است [لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیم]، و بالاخره در سومین آیه سوره بلد، به سختیهایی که انسان برای به فعلیت رساندن استعدادهای بالقوه خود باید پذیرا شود، اشاره کرده است [لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی کَبَدٍ].
از مجموعه این سه آیه چنین برمیآید که انسان به طور کلی، اگر به خود نیاید و تلاش نکند، در خطر تباهی سرمایه عمر قرار دارد، اما درعین حال دارای عالیترین استعداد برای قیام و برپایی از شرایط زیانبار میباشد، مشروط بر آنکه بپذیرد چنان قیامی مستلزم تحمل انواع سختیها [کبد] است. حال اگر همّت کند و پای در راه پر مخاطره مسئولیتها بگذارد، با هر قیامی قدمی درجهت قدر انسانی خویش خواهد گذاشت و از خسران نجات پیدا خواهد کرد. به این ترتیب آدمی هویت خویش را در حرکت به سوی حق با قبول سختیها کسب میکند و بدون قیام و قبول مشکلات، اسیر جاذبههای خسرانآور منازل میان راه خواهد شد.
آیه اول و دوم این سوره [وَالْعَصْرِ، إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْر] کوتاهترین واحد 4 کلمهای تنزیل در قرآن است که پس از سوره علق و 7 آیه ابتدای سوره مدثر [یَا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ...] در همان هفتهها یا ماههای سال اول بعثت نازل شده است. در سوره مدثر آمده است «قُمْ فَأَنْذِرْ»، و اینک اولین انذار و هشدار قرآن بر زیانکار بودن کلی انسانها حکایت میکند. استثنای «إِلاَّ الَّذِینَ...» در آیه 3، با فاصله زمانی زیادی در سال 5 بعثت، پس از تبیین ایمان و عمل صالح و تحقّق نمونههای مؤمن نازل شده است.