إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ
مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کردند3 و یکدیگر را پیوسته به [دو عامل] حق و صبر سفارش کردند4 [یا میکنند].
3 - چنین استثنایی را در سوره تین تکرار کرده است: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ» [آیات 4 تا 6]. ایمان و عمل صالح نیز در برابر کفر و تکذیب است: «بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا یُکَذِّبُونَ وَاللهُ أَعْلَمُ بِمَا یُوعُونَ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ» [انشقاق 22 (84:22) تا 25].
4 - شرط دو قسمتی «ایمان و عمل صالح»، در سوره عصر، با شروط سوم و چهارمی [توصیه به حق و توصیه به صبر] تکمیل شده است تا ایمان و عمل صالح در زمینه مسایل فردی متوقف نشود. از آنجایی که افراد در زندگی اجتماعی تأثیرات متقابلی بر یکدیگر دارند، مؤمنین طبق آیه 71 سوره توبه (9:71) «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْض...» نسبت به یکدیگر «ولایت» ایمانی و مسئولیت اجتماعی گستردهای، علاوه بر فرائض فردی، دارند که اهم آن پاسداری از حق و مراقبت از ارزشهایی است که جامعه ایمانی به خاطر آن برپا شده است.
و از آنجایی که توصیه به حق اغلب با مخالفت و ممانعت اهل باطل روبرو میشود، و نیز مستلزم پشتکار و پیگیری و صرف وقت و سرمایه میباشد، لازم است با «صبر»، به معنای پایداری و تحمل و حوصله مستمر، تضمین گردد آنچنان که در نصایح حکیمانه لقمان به فرزندش، به دنبال توصیه به امر به معروف و نهی از منکر [که همان توصیه به حق است]، به «صبر» در برابر مصیبتهای قابل انتظار در راه حق تأکید شده است: «یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاهَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَٰلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ».
به این ترتیب نجات از خسران عمومی هنگامی میسر خواهد شد که مؤمنین پس از آراسته شدن به ارزشهای ایمانی و عمل صادقانه به آن، دایماً یکدیگر را [در برابر فریبهای اهل باطل] به حق سفارش نمایند و به مقاومت و پایداری [در برابر عوامل بازدارنده از حق] توصیه نمایند.