وَيْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ

وای1 بر هر عیب‌جوی2 طعنه زن.3

1 - «وَیْل» هشدار یا اعلام تأسف و تعجب و ترّحم است که مفهوم مرگ، نفرین، زبونی و محرومیّت از خیر دارد. این لفظ به صورت مفرد [ویل] 27 بار و با ضمائر، جمعاً 40 بار [نماد کثرت] در قرآن آمده است.

2 - «هُمَزَهٍ» از ریشه «هَمَزَ»، نوعی راندن، دفع و طرد کردن است. این واژه دو بار دیگر در قرآن آمده است؛ یکبار در وصف بدگوی سخن چینی که موجب دور شدن مردم از هم می‌شود «وَلا تُطِعْ کُلَّ حَلاَّفٍ مَهِینٍ هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِیمٍ» [قلم 10 (68:10) و 11]، بار دیگر در آیه 98 سوره مؤمنون (23:98) که مردم عیب‌جو و خرد کننده شخصیت دیگران را شیاطینی شمرده که آحاد جامعه را با افشای بدی‌های یکدیگر از هم متنفر و دور می‌سازند. گفته می‌شود اصل کلمه «همز» شکستن است. آیا برای شکستن وحدت جامعه عاملی مؤثرتر از بدگوئی و غیبت وجود دارد؟

3 - «یَلْمِزُونَ» از «لَمَزَ»، خرده گیری و عیب‌جویی است، بنی آدم اعضای یک پیکرند، بنابراین عیب‌جویی دیگران، نادیده گرفتن این پیکر واحد و غفلت از معایب خود است. این واژه 4 بار در قرآن تکرار شده که 2 بار آن در سوره توبه «وَمِنْهُمْ مَنْ یَلْمِزُکَ فِی الصَّدَقَاتِ...الَّذِینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی الصَّدَقَاتِ وَالَّذِینَ لا یَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ...» [آیات 58 و 79]، و دو مورد دیگر، در سوره حجرات آیه 11 (49:11) - «...وَلا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ...»، و آیه اول همین سوره می‌باشد.