لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ
دین شما برای شما، و دین من برای من.5
5 - جمله «لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ»، منشور آزادی عقیده و ایمان است که با فرمان «قُل» به رسول مکرم، به کافران ابلاغ شده است. بدیهی است منظور یکسان بودن سرانجام کفر و ایمان و بیتفاوتی خدا در نحوه انتخاب بندگان نیست، منظور میدان عمل و اختیار انتخاب دادن به آدمی است تا هرکس آزادانه سرنوشت خود را رقم زند. دین امری قلبی است و اکراه و اجبار در آن راهی ندارد. پس نه تنها بیدینی یا تغییر دین کیفری دنیایی ندارد، بلکه اختلافات و جنگهای مذهبی پیشاپیش محکوم است.
معنای اصلی دین، جزا و کیفر نیک و بد اعمال است، سپس به نظامات و مقررات هر کشور که بر حسب آن شهروندان مورد داوری قرار میگیرند گفته میشود. در اصطلاحِ قرآن، «دین الملک» به قانون اساسی کشور، که پادشاهان مجری آن بودند گفته میشود [یوسف 76 (12:76) ]. نظام آموزشی مدارس و دانشگاهها نیز که بر اساس آن پاداش [کارنامه] و آینده هر دانشجویی تعیین میگردد، مثال سادهای برای فهم معنای «دین» است.
از میان 102 موردی که مشتقّات کلمه دین در قرآن آمده است، اضافه « دِینِ الله» به غیر از این آیه فقط در دو آیه دیگر آمده است: نور 2 (24:2) - «...وَلا تَأْخُذْکُمْ بِهِمَا رَأْفَهٌ فِی دِینِ اللهِ...» و آلعمران 83 (3:83) - «أَفَغَیْرَ دِینِ اللهِ یَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ...». دین خدا همان تسلیم به فرامین اوست [آلعمران 19 (3:19) ] که حق است [توبه 33 (9:33) ] و باید خالص از شرک باشد [زمر 3 (39:3) ، یونس 105 (10:105) ، بقره 193 (2:193) و انفال 39 (8:39) ].
درضمن تأکید «لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِین»، در انتهای سوره، پیوند تنگاتنگ دین با عبادت را نشان میدهد. عبادت کافران مطابق دین آنان، یعنی آیین خداپرستی آلوده به شرک و شفاعت بُتها بود [زمر 3 (39:3) و 43 (39:43) ، یونس 18 (10:18) ، انعام 51 (6:51) و 70 (6:70) و 94 (6:94) ]، و عبادت مؤمنین بر اساس دین و آیین توحیدی تسلیم به ربّ العالمین.