إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ
آنگاه که یاری خدا2 و پیروزی آمد،3
1 - سوره نصر در سال 8 [یا 9] هجرت در آستانه فتح مکه یا پس از آن نازل شده است. این تنها سوره مدنی است که در دو جزء انتهایی قرآن [48 سوره] درمیان سورههای مکی، با حدود 20 سال فاصله زمانی با سورههای قبل و بعد خود [کافرون و مسد]، نازل شده است تا پیامآور پیروزی حقطلبان بر اهل باطل باشد [ر ک به جداول شماره 15 کتاب «سیر تحوّل قرآن» در ملاحظه در ترتیب نزول سورهها].
2 - شرط «إِذَا»، فرا رسیدن نصرت و پیروزی را مشروط به تحقّق شایستگیها و قابلیتهایی در مؤمنین میکند که خداوند زمینه آن را در ضمیر انسان نهاده است. در واقع نصرت امری دوطرفه است که در ظرف زمانی خاص با آمادگی لازم واقع میشود. این شرایط را میتوان در چند بند از قرآن استخراج کرد:
الف] خدا کسانی را نصرت میدهد که خدا [حق] را نصرت دهند: «... إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ...» [محمد 7 (47:7) ].
ب] یاری کردن خدا، همان یاری کردن رسول خدا و مؤمنین [صف 14 (61:14) ].
ج] شرط نصرت خدا آماده شدن برای دفاع مسلحانه است [بقره 193 (2:193) ، انفال 39 (8:39) ، توبه 14 (9:14) ].
د] نصرت الهی پس از مراحل سخت و دشوار مقاومت میرسد [یوسف 110 (12:110) ، بقره 214 (2:214) و 273 (2:273) ].
ر] نصرت خدا همیشگی و مستمر است [روم 47 (30:47) ، آلعمران 13 (3:13) و حج 15 (22:15) ].
ز] نصرت خدا، از طریق آرامش قلبی، تقویت روحیه، بشارت به پیروزی، تثبیت گامها [پایمردی] و امثالهم است که امداد غیبی تلقی میگردد [بقره 250 (2:250) ، آلعمران 125 (3:125) و 126، انفال 11 (8:11) و 12، محمد 7 (47:7) ، فتح 4 (48:4) ].
3 - مسلمانان به رهبری پیامبر بارها به پیروزیهای درخشانی در برابر ستمگران رسیده بودند، ولی مفسرین اتفاق نظر دارند که این فتح [با الف و لام معرفه و معهود] همان فتح مکه است که قلب شبه جزیزه عربستان محسوب میشد و با پاک شدن کعبه از بُتهای قبایل مشرک، موانع ایمان مردم به خداوند یکتا برداشته شد و گِره مشکلات گشوده گردید [معنای فتح].