وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَارًا وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
و اوست آنکه [قارههای] زمین را [با برآوردن از دریاهائی که زمین را پوشانده بود] گستراند7 و در آن لنگرهائی [=کوههائی] قرار داد8 [تا مانع جابجائی محسوس قارهها گردد] و نهرهائی [در میان درهها برای آبرسانی به خشکیها جاری ساخت]9 و در آن [زمین] هر میوهای را [به صورت] زوج [=نر و ماده] قرار داد،10 [پی در پی تاریکی] شب را به روز میپوشاند11 [تا با اختلاف درجه دما، حرکت و حیات تداوم یابد] مسلماً در این [طرح و تدبیر] بس نشانههاست برای مردمی که بیندیشند.12
7- گفته میشود کره زمین در 5.4 میلیارد سال پیش با جدا شدن از خورشید تولد یافته و تا حدود یک میلیارد سال زیر بمباران قطعات باقی مانده از پیدایش منظومه شمسی قرار داشته که اقیانوسی از مواد مذاب [ماگما] با درجه حرارتی بیش از هزار درجه سانتیگراد در آن غلیان میکرده است، به تدریج با برخورد ستارههای دنبالهدار محتوی آب، یا ریزش سیل و بارانهای اسیدی بر زمین، سطح خارجی آن در طول حدود پانصد میلیون سال به تدریج سرد و به اقیانوسی اسیدی تبدیل شده است که با تهنشین شدن عناصر سنگینتر، همچون آهن، در آغاز هسته مرکزی و سپس گوشته و در نهایت پوسته نازک و جوّ بیرونی زمین شکل گرفته است. امتداد یافتن پوسته زمین [مَدَّ الْأَرْضَ] که در آیه 30 نازعات (79:30) [وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا] به دحو = بسط و گسترش آن، و در سورههای دیگر به فراگیری فرش مانند آن اشاره شده [بقره 22 (2:22) - الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا... ؛ ذاریات 48 (51:48) - وَالْأَرْضَ فَرَشْنَاهَا فَنِعْمَ الْمَاهِدُونَ] تماماً بیانگر پیدایش تدریجی پوسته فعلی زمین، با فروکش کردن بخشی از آبهای سطح آن به اعماق زمین و تبخیر آن و تشکیل جوّ، بوده است. و نیز ممکن است منظور از «مَدَّ الْأَرْضَ»، سرد شدن تدریجی قسمتی از همان اقیانوس مذاب اولیه بوده باشد [والله اعلم].
8- «رواسی» جمع «راسیه» به معنای لنگر است که موجب توقف کشتی در بندر میگردد. کوهها نیز به دلیل ریشهدار بودن، قارههای زمین را روی قشر مذاب زمین نگه داشته و مانع حرکت آنها میگردند. این اصطلاح 10 بار در قرآن تکرار شده است: رعد 3 (13:3) ، حجر 19 (15:19) ، نازعات 32 (79:32) ، نحل 15 (16:15) ، انبیاء 31 (21:31) ، نمل 61 (27:61) ، لقمان 10 (31:10) ، فصلت 10 (41:10) ، ق 7 (50:7) ، و مرسلات 27 (77:27) .
9- چینخوردگیهای پوسته خارجی زمین و شیب آن به سمت قسمتهای مسطح دشتها، امکان جریان یافتن آب و تقسیم آن برای آبیاری بخشهای مختلف زمین را در کانالهای طبیعی فراهم ساخت.
10- همانطور که میدانیم نشستن گرده نر به روی تخمک گل موجب پیدایش میوهها میگردد. در آیات 36 سوره یاسین (36:36) و 49 سوره ذاریات (51:49) نیز بر زوجیت همه چیز از جمله گیاهان اشاره شده است.
11- مضارع آمدن فعل «یُغْشِی»، تداوم همیشگی این پدیده را مورد توجه قرار میدهد.
12- «لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» هفت بار در قرآن تکرار شده است [یونس 24 (10:24) ، رعد 3 (13:3) ، نحل 11 (16:11) و 69 (16:69) ، روم 21 (30:21) ، زمر 42 (39:42) ، جاثیه 13 (45:13) ] که در هر کدام آیهای را برای اندیشه کردن مطرح کرده است.