وَلَا تَتَّخِذُوا أَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِهَا وَتَذُوقُوا السُّوءَ بِمَا صَدَدتُّمْ عَن سَبِيلِ اللَّهِ وَلَكُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ
نیروی سلطه خویش [=سوابق مجاهدات خود در راه خدا] را دستاویز رقابتِ [خیانتآمیز در روابط] میان خویش قرار مدهید که موجب لغزیدن گامی [که در راه خدا برداشتهاید] پس از استوار شدنش میگردد 100 و به خاطر آنکه [جامعه را] از راه خدا بازداشتهاید، 101 [در دنیا عواقب] بدی را خواهید چشید و عذاب عظیمی [در آخرت] دامنگیرتان خواهد شد.
100- زلل، لغزیدن و فرو افتادن است. این فعل 4 بار در قرآن تکرار شده که در سه مورد، شیطان را عامل لغزاندن معرفی کرده است [بقره 36 (2:36) و 209 (2:209) ، آلعمران 155 (3:155) ]. اما ثبات، مفهومی برعکس دارد و به استواری دل، نفس، ریشه، قول و قدم [بقره 36 (2:36) ، آلعمران 147 (3:147) ، نحل 94 (16:94) و محمد 7 (47:7) ] نسبت داده شده است. لغزیدن قدمها پس از استوار شدنش، اشاره به جای پا پیدا کردن و مستقر شدن مؤمنین در مدینه، به دنبال ناپایداری و بیپناهی در مکه و دربدری و آوارگی پس از هجرت دارد.
101- اصطلاح «صَدَدْتُمْ عَنْ سَبِیلِ اللهِ» [بازداشتن از راه خدا] 20 مرتبه در قرآن تکرار شده است، سبیلالله چه راهی است که قدرتمندانی مردم را از پیمودن آن باز میدارند؟ قرآن «سبیلالله» را در برابر «سبیل الطاغوت» و «الله» را در برابر «طاغوت» قرار داده است. نگاه کنید: نساء 76 (4:76) - الَّذِینَ آمَنُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ ؛ بقره 256 (2:256) و 257- ... فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللهِ... وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ؛ نحل 36 (16:36) - ... أَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ؛ زمر 17 (39:17) - وَالَّذِینَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ یَعْبُدُوهَا وَأَنَابُوا إِلَى اللهِ...
سبیل طاغوت، راه و روشها و مناسباتی است که به حاکمیت استبدادی و طغیان یک فرد منجر میشود و «سبیل الله»، راه و روشها و مناسباتی که حاکمیت ملت، شایسته سالاری، عدالت اجتماعی، آزادی و ارزشهای معنوی را حاکم میسازد. اما چشیدن عواقب سوء بازداشتن مردم از راه خدا را [که در آیه 94 این سوره (16:94) به آن هشدار داده شده] باید در ذلت و خواری ناشی از اختلاف و تفرقه، دشمنی، خشونت اجتماعی و نابسامانیهای دیگر یافت. نگاه کنید: انعام 65 (6:65) - قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعًا وَیُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ... ؛ زمر 26 (39:26) - فَأَذَاقَهُمُ اللهُ الْخِزْیَ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَهِ أَکْبَرُ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ.