69- ارتباط این آیه با آیه قبل را باید در ریشه‌یابی علت ظلم و ستم در میان جوامع و چرائی امکان این انحراف در نظام مقتدرانه ربوبی جستجو کرد. چنین میدان و مهلت دادن‌های به مشرکین چیزی جز همان موهبت «اختیار» و ابتلای انسان در فتنه‌های روزگار نیست.

70- پیامبر اسلام(ص) پس از آنکه مشرکین مکه با خشونت‌ورزی مانع ورود او و مسلمانان برای مراسم حج به مکه شدند، در خواب دید که در آینده‌ای نزدیک با امنیت داخل مکه خواهند شد [فتح 27 (48:27) - لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللهُ آمِنِینَ...]. بازگو کردن این رؤیا برای مسلمانانی که بعضاً از ممانعت مشرکین بسیار عصبانی و از تن دادن پیامبر به بازگشت به مدینه، در ازای تعهد مشرکین به امضاء صلح نامه ناراضی بودند، آزمونی برای انضباط تشکیلاتی و پیروی آنها از فرمان رسول خدا بود.

71- عنوان «الشَّجَرَهَ الْمَلْعُونَهَ» همین یکبار در قرآن آمده است، ولی دو بار عنوان «شجره زقوم» در قرآن تکرار شده که به نظر می‌رسد اشاره‌ای باشد به میوه و محصول و نتیجه شجره و شبکه شیطانی که «ملعون» خدا و مطرود درگاه او می‌باشد [نساء 118 (4:118) ، ص 78 (38:78) ].
الف] صافات 61 (37:61) تا 63 [لِـمِثْلِ هَذَا فَلْیَعْمَلِ الْعَامِلُونَ أَذَلِکَ خَیْرٌ نُزُلًا أَمْ شَجَرَهُ الزَّقُّومِ إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَهً لِلظَّالِـمِینَ]
ب] دخان 43 (44:43) تا 45 [إِنَّ شَجَرَتَ الزَّقُّومِ طَعَامُ الْأَثِیمِ کَالْمُهْلِ یَغْلِی فِی الْبُطُونِ]
شجره همان [Network] و سیستم ارتباطی پیچیده‌ای است که همچون درخت، ریشه [زمینه]، بدنه [تنه اصلی]، شاخ و برگ [زیر مجموعه و اعضاء] و میوه و محصولی دارد. در قرآن از شجره طیبه و شجره خبیثه و شجره ملعونه نیز یاد کرده است که سلسله مراتبی از جریانات فکری، فرهنگی، دینی و سیاسی در هر جامعه‌ای را نشان می‌دهد. در سوره‌های فوق‌الذکر این شجره و شبکه را در وصف ظالمان مطرح کرده است که زمینه آن عملکردهای عمیقاً جهنمی است و محصول و بازتاب آن در جامعه، ظهور شیطان صفتان می‌باشد. این ستمگران همچنانکه در دنیا آتش افروختند و دل‌های مردم را سوزاندند، خود به بازتاب اعمال‌شان گرفتار می‌آیند.