4- الف و لامی که در ابتدای «الْحَمْد» آمده است، منحصر شناختن هر حمدی برای خداست، یعنی منشاء هر حمدی در جهان خداوند است و بقیه ستایش‌ها در طول [نه درعرض] حمد خدا هستند. اگر کسی هنری دارد، عقلش به چیزی می رسد، از دنیا بهره‌مند است، یا توفیق خیر و خدمتی پیدا می‌کند، تماماً از خدا ناشی شده است. پس «الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»، یعنی خدا رئیس، گرداننده، سَرور و صاحب اختیار همه انسان‌ها است.
حمد، احساس ستایشی است نسبت به هرآنچه خوب و زیباست، دیدن یک گل زیبا و خوشبو ما را به تحسین وا می‌دارد! ولی اغلب آن را به باغ و باغبان نسبت می‌دهیم. دیدن یک منظره یا تابلوی زیبا نیز تحسین ما را بر می‌انگیزد و آنها را ستایش می‌کنیم، ولی باید از خود بپرسیم که پدید آورنده اصلی آنها کیست؟ به قول مولوی:
ای دوست شکر خوش‌تر یا آن‌که شکر سازد
خـوبـی قمـر بهتـر یـا آنـکه قمـرسـازد؟
بخشی از علایق بشر به شیرینی‌ها و غذاهای خوشمزه است. اما خدایی که میوه‌ها، شیرینی‌ها و مواد غذائی را ساخته و احساس تلخی، شیرینی، شوری و ترشی را در زبان ما نهاده، بهتر است، یا تهیه‌کنندگان آن؟ خوبی قمر بهتراست یا آنکه آن را ساخته؟ ماه، سمبل تمام زیبایی‌هاست. گرایش بشر به انواع زیبایی‌ها، از چهره و اندام که نیازهای غریزی‌اش را اشباع می‌کند تا سایر زیبایی‌ها، باید او را به سوی کسی که این احساسات را در او نهاده سوق دهد! راستی منشأ عشق و عاطفه و احساس در انسان کجاست؟
ای باغ تـو خوش باشی یا گلشـن گل درتـو
یا آن که بـرآرد گل صد نرگس تـر سازد؟
ای عقل تو خوش باشی در دانش و در بینش
یا آن که به هر لحظه صد نرگس تر سازد؟
قسمتی از توجهات ما به گل و گیاه، به زیبایی‌های طبیعت، عطر و رنگ و بو و این گونه شگفتی‌هاست. آیا جذب این مصنوع‌ها شده‌ایم، یا جذب خداوند جمیلی که این همه نیکویی را ساخته است؟ بعضی‌ها شیفته عقلانیت هستند؛ عقلانیت مدرن، عقل خود کفا و خود بنیاد! و خدا را کنار گذاشته‌اند. آیا هیچ از خود سئوال می‌کنیم که چه کسی این عقل را به ما عطا کرده است؟

5- دراین آیه بر ربوبیّت، که صفت بعدی خداوند است، اشاره می‌کند. به زبان انگلیسی،«رَبِّ» را Senior یا Lord ترجمه می‌کنند، یعنی خدا رئیس و صاحب اختیار است. ممکن است خدا را به عنوان خالق جهان و آفریننده‌ای مهربان و دلسوز باور داشته باشیم، ولی ندانیم که او رئیس ماست و جهان را همو می‌گرداند. خیلی فرق می‌کند که شما کسی را صاحب اختیار و همه کاره خود بدانید، تا این که فقط آفریدگاریِ او را قبول داشته باشید! در حالت اول، به او نیازمند بوده و سعی می‌کنید رضایتش را جلب کنید، و در حالت دوم او را ساعت سازی می‌دانید که بعد از ساخت، کاری به آنچه ساخته ندارد. خیلی‌ها هر وقت نیازی و حاجتی داشته باشند سراغ خدا می‌روند! این خداشناسی خودخواهانه است که خدا، پیامبر و امام را در خدمت برآورده شدن حاجات خود می‌خواهد؛ اما کسی که «ربّ» را شناخته باشد، بیم و امیدش به اوست، دلش به یاد او می‌طپد و می‌داند نفسش به نعمت او دم و بازدم می‌کند و پلک چشمش به لطف او باز و بسته می‌شود. پس این سوره با خداشناسی در سه بُعد: الوهیّت، رحمانیّت و ربوبیّت شروع می‌شود و کل قرآن بر این سه اصل بنا شده است.