صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ
ـ [شاه] راه کسانی که به آنها نعمت دادی، 13 نه مغضوب شدگان و نه گمراهان 14
13- آیا به درستی میدانیم صراط مستقیم چیست؟ او به ما میفهماند که صراط مستقیم راه کسانی است که به آنها نعمت داده است، منظور چه کسانی و چه نعمتی است؟ در دو آیه دیگر قرآن، کسانی را که خدا به آنها نعمت ویژه داده معرفی کرده است:
الف - نساء 69 : «فأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِم...» خدا به اینها نعمت داده است:
«مِّنَ النَّبِیِّینَ»، پیامبران، «وَالصِّدِّیقِینَ»، تصدیقکنندگان پیامبران. مثل: یاران موسی، حواریون عیسی، اصحاب پیامبر اسلام و تابعین آنها از نسلهای بعدی. «وَالشُّهَدَاء» [الگوها و اسوههای قابل مشاهده] کسانی که با فدا کردن جان و مال خود در راه حق الگوی بقیه شدند. «وَالصَّالِحِینَ» اصلاحگران، مبارزین با انواع مفاسد. «وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا» آنها چه دوستان خوبی هستند!! کسی که در نماز میگوید ما را به راه کسانیکه به آنها نعمت دادی هدایت کن، چنین شخصیتهایی را در نظر میآورد.
ب - مریم 58: «أُولَئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ مِنْ ذُرِّیَّهِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّیَّهِ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْرَائِیلَ وَمِمَّنْ هَدَیْنَا وَاجْتَبَیْنَا...» اینانند کسانی که خدا به آنان نعمت داده است: پیامبرانی از ذریّه آدم، از کسانی که به کشتی نوح سوارشان کردیم، از ذریّه ابراهیم و یعقوب و از همه کسانی که هدایتشان کردیم وآنها را برگزیدیم...
14- مفسرین میگویند «مَغضُوبِ عَلَیهِمْ» به یهود اطلاق میشود. چون در قرآن 10 بارتکرار شده است که بنیاسرائیل به خاطر نافرمانیها و دنیاپرستیها مشمول غضب خدا شدند. و «ضَّالِّینَ» را مسیحیانی میدانند که با شرک در تثلیث به بیراهه رفتند. با این حال این مصادیق مانع از تعمیم آن به خود ما نیست، در قرآن گناهان دیگری مثل: شرک، ضلالت ، نفاق، کفر و... از موارد مغضوب واقع شدن، شمرده شده است.
غضب همان خشم و خروشی است که در اثر ناملایمات رفتاری دیگران به انسان دست میدهد، اما از 24 موردی که کلمه غضب در قرآن آمده است، فقط 5 مورد آن به غضب بشری ارتباط دارد و 19 مورد دیگر [از نظر عددی مساوی تعداد خازنان دوزخ- مدثر 30- عَلَیْهَا تِسْعَهَ عَشَرَ]، تماماً از غضب الهی نام برده است. غضب انسان دلالت بر تأثیرپذیریاش از رفتار دیگران میکند، در حالی که ذات پروردگار منزه و مبرای از تأثیرپذیری از بندگان است. گفته میشود مراد از غضب خدا، صفت فعلی او و عقوبتی است که در نظام کیفریاش برای ظلم و ستم قرار داده است [همچون اثر کشندگی در سَم و سوزش آتش]. آدمیان زمانی خشم میگیرند و عکسالعمل نشان میدهند که رفتاری را خلاف رضایت خود ببینند، قوانینی که خداوند در جهان و در عالم انسانها قرار داده است چنین عکسالعملی را نشان میدهند: طه 81- ...وَلا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِ وَمَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوَى [...طغیان نکنید که خشم من بر شما گشوده خواهد شد و هر که خشم من بر او گشوده گردد سقوط کرده است].
خلاصه آنکه میگوئیم خدایا، من راه کسانی را که برخوردار از نعمتهای تو شدند طلب میکنم، همان انسانهای ممتاز تاریخ، از پیامبران و اولیاء حق تا الگوها و شخصیتهای برتر جوامع انسانی. نه راه کسانی که خلاف و خطا کرده و خشم و غضب تو را برانگیختهاند و به گمراهی کشیده شدهاند.