يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ
ـ [خدا] آنچه در پیش و آنچه پشت سر دارند [آینده و گذشته آنها را] میداند 19 و جز برای کسی که خدا از او راضی باشد شفاعت نمیکنند 20 و آنها از خشیت او بیمناکاند. 21
19- وقتی سخن از نقش رسولان به میان میآید، برای آنکه گمان استقلالی در نقش واسطه و شفیع بودن آنها نرود، بلافاصله بر علم خدا نسبت به گذشته آنان تصریح میکند. به این موارد نیز نگاه کنید: بقره 255 (2:255) ، طه 110 (20:110) ، حج 76 (22:76) .
20- مشرکین معاصر نزول قرآن که نه اعتقادی به آخرت داشتند و نه به نبوّت و امامت، در حوادث ناگوار برای دفع ضرر و جلب منفعت به بُتهاپناهنده شده و آنها را برای برآورده شدن حاجات «میخواندند» و میگفتند اینها شفیعان ما نزد خدا هستند [هَؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللهِ- یونس 18 (10:18) ].بحث شفاعت در قرآن در چنین زمینهای مطرح شده است. بیتوجهی به این بستر تاریخی و برداشتهای دلبخواهی از آیات شفاعت و بسط دادن آن به زمینههای دیگر نتایج غلوآمیزی به بار میآورد. معنای شفع، پیوند خوردن و یاری رساندن است، فرشتگان که کارگزاران جهاناند، تنها از نقشی که خدا برای آنها تعیین کرده پیروی میکنند و تنها کسانی را یاری می کنند که مرضی خدا باشند
21- در قرآن واژههای متعددی همچون: خوف، خشیت، شفقت، رهبت، وجل، هول، رعب، فزع و... آمده است که همه را «ترس» ترجمه میکنند. حتی تقوا را ترس از خدا و منذر بودن پیامبران را نیز ترساننده بودن آنها از کیفر الهی میشمرند. البته محدودیتهای زبانی در انتقال مفاهیم و تنگ بودن ظرف زبان فارسی، در ترجمان مفاهیمی که لغت معادلی برای آن نیست، عامل اصلی این سادهگیری میباشد، و گرنه مترجم مجبور است برای چنین مواردی توضیحات اضافی دهد که متن ترجمه را به درازا میکشاند.
در این آیه، دو واژه قریب المعنا آمده است: خشیت و شفقّت [هُم مِّنْ خَشْیَهِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ]. خشیت ترس است، اما ترسی که به تعبیر قرآن، فقط نصیب بندگان دانشمند میشود [فاطر 28 (35:28) ]. چنین ترسی همان حیرت در برابر عظمت مقام ربّ و بیم و نگرانی از غفلت میباشد که جز با علم و آگاهی و شناخت نصیب کسی نمیگردد.
شفقّت نیز ترس است، اما ترسی ناشی از مهر و محبّت به کسی یا چیزی که دل نگرانی برای او وجود دارد. مثل شفقّت والدین به فرزندان یا پیامبران و صالحان به بندگان خدا، در این آیه نشان میدهد چگونه خشیت از مقام ربّ، شخص را به شفقّت به خلق و دلسوزی برای آینده خود و خویشان سوق میدهد [ر ک به کتاب کلماتی از قرآن- عنوان ترس شناسی در قرآن از همین قلم].