وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ
و [پس از بنای خانه] در میان مردم ندای حج کن 41 تا پیاده و [سوار] بر هر شتر تکیدهای 42 از راههای دور 43 به سوی تو آیند.
41- معنای «حج»، آهنگ و قصد کردن است که در اصطلاح شرعی، قصد خانه خدا کردن معنا میدهد. [...وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ...، قصد خانه کردن حقی است خدائی بر گردن مردم- آلعمران 97 (3:97) ]. ما به عادت میگوئیم زیارت خانه خدا، قرآن میگوید: قصد خانه خدا! زیارت، دیدن است و قصد، بر اراده و نیّت و همّت نیاز دارد.
42- در زبان عربی ظاهراً بیش از 70 نام برای شتر وجود دارد که تعدادی از آنها در قرآن یاد شده است: مثل: بُدْن [شتر چاق]، جَمَل [شتر نر بزرگ] و اِبِل. ضامر به شتر تکیده و لاغری گفته میشده که متناسب با طی طریق در صحاری سوزان و راههای طولانی بوده است، شاید هم مَرکب ارزانتری محسوب میشده است.
43- «فَجٍّ»، همان شکاف و دره میان سلسله کوههاست که راه عبور انسانها از روزگار گذشته، قبل از احداث راههای مواصلاتی، محسوب میشده است [انبیاء 31 (21:31) ، نوح 20 (71:20) ].