56- سیر تاریخ نشان دهنده این حقیقت است که دولت ستمگران دوامی نخواهد داشت و ملت‌های برخاسته در راه حق و خواستار عدالت اجتماعی، سرانجام پس از صبر و استقامت، پیروز و حاکم بر سرنوشت خویش خواهند شد. اگر جز این بود، با تحقیر و تضعیف دائمی ملت‌ها و تقویت پایه‌های قدرت، باید نظامات استبدادی ابدی می‌شدند. آیات متعددی در قرآن به این حقیقت اشاره دارد. از جمله قصص 5 (28:5) ، یونس 14 (10:14) و 73 (10:73) ، اعراف 129 (7:129) ، و نمل 62 (27:62) .

57- فعل «نُمَکِّنَ»، از ریشه «مَکَنَ» معنای قدرت و تسلط و دسترسی یافتن به «امکانات» برای رسیدن به خواسته‌ها می‌باشد. بیش از همه سوره‌ها، این کلمه در سوره یوسف آمده است. یوسف را برادران در چاه، و زلیخا در زندان انداخت تا او را در تبعید و تنگنا قرار داده و دست و بالش را ببندند، اما خدا با رساندنش به بالاترین مقامات حکومتی، حداکثر «امکانات و میدان عمل» را در اختیار او گذاشت. «...وَکَذَلِکَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ...» [یوسف 21 (12:21) ].

58- عبادت را به غلط بندگی یا پرستش ترجمه می‌کنند. معنای لغوی عبادت، هموار کردن نفس خود برای کسب و جذب صفات و اسماء الهی است. یعنی شخصیت خدائی پیدا کردن و به کمال رسیدن. هدف از آفرینش انسان همین است که در دو‌راهی: شیطان و رحمن، به نیروی تقوا، خود را از جاذبه شیطانی رهانیده و به سمت رحمن سوق دهد. در این چالش و نبرد دائمی حق و باطل است که آدمی ساخته و پرداخته می‌شود.

59- «فسق» در زبان عربی، پاره کردن پوسته محافظ است که موجب «فساد» می‌گردد. همچون پاره شدن پوست میوه که موجب نفوذ میکرب و فساد و گندیدگی آن می‌شود. پوسته انسان همان حریم و حدود شرعی و نظامات ایمانی است. تقوا نیروئی است که ما را به محافظت از حریم و حدود وادار می‌کند و فسق به پاره کردن آن و تجاوز از مرزهای مجاز.