وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَّنثُورًا
و به سراغ هر عملی که [به اهداف و انگیزههای خودخواهانه دنیائی] مرتکب شدهاند خواهیم رفت و همه را [همچون] غباری پراکنده خواهیم ساخت. 26
26- «هَبَاءً» به ذرّات فوقالعاده ریز همچون غبار گفته میشود و «منثور» نیز از ریشه «نثر»، دلالت بر پراکندگی و عدم ارتباط و انسجام آن میکند. گردنبند مرواریدی را که پاره و گسیخته شده باشد «دُرّ منثور» یا «لؤلؤ منثور» مینامند. اعمال کافران نیز از آنجائیکه فاقد هدف و محوری خدائی و به انگیزههای متفرق مادّی است، قابلیت ترکیب و جمع شدن ندارد و همچون غبار هوا به باد میرود.
قرآن اعمال کافران را با تشبیهاتی قابل فهم مردم عادی مجسّم ساخته است، از جمله تشبیه به توده خاکستری که در معرض تندبادی قرار گرفته باشد [ابراهیم 18 (14:18) ] یا سرابی در صحرا که تشنه، آن را آب میپندارد [نور 39 (24:39) ].
فعل شقق علاوه بر این سوره، در سه سوره دیگر به تحولات دگرگون کنندهای که در آستانه قیامت در آسمانها اتفاق میافتد نسبت داده شده است که از بررسی مجموع آنها میتوان آشنائی دقیقتری با این تحول پیدا کرد. سه مورد دیگر عبارتند از:
رحمن 37 (55:37) - فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَکَانَتْ وَرْدَهً کَالدِّهَانِ [آنگاه که آسمان بشکافد، پس همچون گُل سرخ، سرخ فام گردد].
حاقه 16 (69:16) - وَانْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَهِیَ یَوْمَئِذٍ وَاهِیَهٌ [و آسمان گسیخته گردد، پس در آن روز- برخلاف امروز- سُست گردد].
انشقاق 1 (84:1) و 2- إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ [آنگاه که آسمان بشکافد و آماده فرمان پروردگارش گردد و تحقق یابد].
روشن است که منظور از سماء، نه هوای جوّ زمین، بلکه ستارگان برفراز ماست. از اشارات فوق و با توجه به مبانی علم کیهانشناسی میتوان تصور کرد که با تمام شدن سوخت هستهای خورشید در تبدیل ئیدروژن به هلیوم و غلبه نیروی جاذبه، انفجار عظیم موسوم به «سوپرنوا» رخ خواهد داد که موج انفجار و توده ابر عظیم ناشی از آن، همچون انفجاری که در یک بنا حادث گردد، تمامی ستارگان را که به نیروی جاذبه در مدارهای معینی قرار گرفتهاند، به شدت از هم خواهد گسست. اینکه آیا این تحولات در منظومه شمسی، بازوی کهکشانی یا صحنهای گستردهتر رخ میدهد، برای ما روشن نیست.