84- علم، سیّال و بی‌نهایت است. اگر برای آن محدوده‌ای قائل شویم، به بن‌بستش کشانده‌ایم، آنها که مرگ را پایان زندگی و نیستی مطلق می‌پندارند و به تداوم حیات و ادامه آن پس از رستاخیز باور ندارند، علم‌شان درباره آخرت به توقف رسیده است و با مرگ آدمی پرونده او را می‌بندند.
«ادّارک»، از ریشه «دَرَکَ»، در اصل تدارک بوده که حرف «ت» در «د» ادغام شده و تشدید گرفته و برای سادگی در قرائت، الف به ابتدای آن افزوده شده است. در تنها آیه دیگری که این فعل در آن به کار رفته [اعراف 38 (7:38) ]، مفهومِ به خط پایان و سرنوشت نهائی رسیدن دارد.
دَرَکَ از نظر لغوی مقابل دَرَجَ می‌باشد. در زبان عربی صعود به «اعلا علیین» را درجه به درجه می‌سنجند و سقوط به «اسفل السافلین» را با لفظ دَرَک. مثل إِنَّ الْمُنَافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ...- منافقین در پائین‌ترین درکه [مقابل درجه] آتش‌اند. [نساء 145 (4:145) ]

85- در این آیه، به سه عامل ناباوری نسبت به قیامت اشاره شده است: 1- نداشتن علم لازم، 2- شک و تردید [بلاتکلیفی]، 3- نداشتن نور بصیرت. اتفاقاً این سه عامل را با همین کلمات یا مشابه آن در سوره‌های دیگر تکرار کرده است:
حج 8 (22:8) و لقمان 20 (31:20) - وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلا هُدًى وَلا کِتَابٍ مُنِیرٍ [برخی از مردم بی هیچ دانش، راهنمائی، و کتاب روشنی درباره خدا مجادله می‌کنند].
آل‌عمران 184 (3:184) و فاطر 25 (35:25) - ... جَاءُوا بِالْبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَالْکِتَابِ الْمُنِیرِ [رسولان خدا همراه دلایل روشن، حکمت و کتاب روشن آمدند].
عامل نخست را در آیات فوق با واژه «علم» یا «بینات» [دلایل روشن] که همان معنا را دارد وصف کرده است.
عامل دوم را، هدی [راهنما، راهبر] و زُبُر [مجموعه‌ای از حکمت، اخلاق و عقل] شمرده که شناخت به مدد معلمی از عقل و حکمت اخلاق است.
و بالاخره عامل سوم همواره «کتاب منیر» معرفی شده که از خدا ناشی می‌شود.
از سه عامل فوق، اولی [اکتساب علم]، عملی شخصی است. دومی به مدد معلم و مربی و رسولی هدایت یافته انجام می‌شود و سومی به لطف پیروی از کتاب راهنمای عمل تحقق می‌پذیرد [خود، خلق، خدا].
اینک می‌توانیم بگوئیم [والله اعلم]، 1- «علمِ» منکران قیامت با دید دنیانگرشان متوقف شده، 2- در حقانیت رسول او و پیام او «شک» دارند، 3- چشمشان از دیدن کتاب منیر [نورانی] «کور» است [بل هم منها عمون].