376- «کُتِبَ» فعل مجهول است و فاعل آن به ضرورت‌ها برمی‌گردد. کسانی که مخاطب آیه واقع شده‌اند، به پای خود به مدرسه ایمان وارد گشته‌اند! ایمان از ریشه امن است و از نام‌های خدا، «سلام» و «مؤمن» می‌باشد: حشر 23- ...هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ.... سلام دلالت بر سلامتی، و ایمان دلالت بر امنیّت می‌کند که مصدر و منشأ و مطلق این دو صفت خداست. پس کسی که ایمان آورده، برای آن که خود در پناه سلامت و امنیّت قرار گیرد، و مردم را از دست و زبانش مصون دارد، لازم است [ایجاب می‌کند- کُتِبَ]، با صیام [دست نگهداشتن‌ها] عزم و اراده خود را به نیروی تقوا تجهیز نماید.

377- صوم همان روزه رمضان است که در عُرف و عادت به خودداری از خوردن و آشامیدن در اوقاتی مشخص گفته می‌شود. اگر بقیه تکالیف جنبه «ایجابی» در «باید»های شرعی دارد، صوم حالت «سلبی» دارد و ناظر به «نباید»ها و امساک کردن‌هاست. روزه از عام‌ترین و آسان‌ترین امور یعنی نخوردن و نیاشامیدن آغاز می‌شود تا همه اعضاء و جوارح، از جمله چشم و گوش و زبان و دست و پا را تحت کنترل قرار دهد و در تمرینی یکماهه به تقویت تقوی [تسلط بر نفس] وادارد. در قرآن از روزه سکوت مریم و کلام نگفتن زکریا سخن گفته [مریم 10 (19:10) و 26 (19:26) ]، و در معارف دینی اهم مبطلات روزه در غیبت و دشنام و بُهتان و سایر لغزش‌های لسانی شمرده شده است. از این روی روزه کاربردی تمرینی برای تقویت تقوا در لغزش‌های زبانی دارد. مثل: سوگند لغو [سه روز- مائده 89 (5:89) ]، تهدید لفظی همسر به طلاق بدون بازگشت [دو ماه- مجادله 4 (58:4) ]، صید در حالت احرام حج [مائده 95 (5:95) ] و قتل فردی از قوم هم‌پیمان [دو ماه- نساء 92 (4:92) ] که هرچند به ظاهر تنبیه و مجازاتی سخت محسوب می‌شود، ولی در باطن برنامه‌ای برای تقویت «عزم و اراده» می‌باشد.
این هشدار هوشمندانه امام علی(ع) است که: «چه بسا روزه‌داری که از روزه جز گرسنگی و تشنگی بهره‌ای نبرد، و چه بسا سحرخیزی که از برخاستن خود جز بی‌خوابی و خستگی خیری نبیند. خوشا به خواب زیرکان و افطار آنها» [حکمت 137 / 145 نهج البلاغه].
درضمن، اضافه شدن الف به صوم [صیام]، شدت و جدّی بودن تمرین تقوا را می‌رساند. همچنین آیات 183 تا 184 سوره بقره (2:183) تنها موردی است که این حکم را در قرآن به تفصیل تبیین کرده و از 13 موردی که مشتقات کلمه صوم در قرآن آمده است، 6 مورد آن در این سوره قرار دارد.

378- در تورات و انجیل جز ستایش روزه‌داران حکمی تشریعی برای آن نیامده است، با اینحال یهودیان به یاد خرابی اورشلیم یکروز در سال روزه می‌گیرند و مسیحیان نیز روزه‌ای پیش از عید فصح دارند. گویا در مذاهب پیشین هند و مصر و یونان و روم و... بنا به فطرت انسانی انواع روزه‌ها و امساک‌ها به نوعی معمول و مرسوم بوده است.

379- ر ک به پاورقی 4 (2:2) .