454- منظور از «اُمت واحد»، یکسان بودن در اهداف و عملکردهاست. این یکسانی در مورد حیوانات نیز، که همگی به فرمان غرائز عمل می‌کنند، صادق است و تمامی جنبندگان روی زمین و آسمان «اُمتی» همانند آدمیان محسوب می‌شوند [انعام 38 (6:38) ]. قبل از ظهور و بروز اختیار در نوع بشر، همگی در عالم حیوانی به فرمان غرائز عمل می‌کردند و عملکردی یکسان داشتند [مرحله نخست]. با جهشِ نوعی در این موجود و گزینش آدم از میان عالمین [آل‌عمران 133 (3:133) ]، انحراف در دوراهی انتخاب میان رحمان و شیطان موجب اختلاف و دشمنی گردید [مرحله دوم] و آدمیان از محیط فراوانی و برابری بهشتی به محیط تضادها و دشمنی‌ها هبوط کردند [اعراف 24 (7:24) ، بقره 36 (2:36) و 38 (2:38) ]. ابلیس نیز با سرپیچی از فرمان خدا در خدمت [سجده] به آدم قبلا از مقام فرشتگان هبوط کرده بود [انعام 13 (6:13) ]. خداوند پس از هبوط آدمیان [یا شرایط تضاد برانگیز آن]، پیامبرانی را، طبق وعده‌ای که به آنها داده بود، به همراه کتاب [احکام و قوانین و موازین عدل] فرستاد تا در آنچه اختلاف دارند داوری کند [مرحله سوم]. اما از آنجایی که آدمی اختیار و حق انتخاب میان خیر و شرّ را دارد، در همین نبوّت و کتاب هدایت نیز، به دلیل خوی برتری‌طلبی و تجاوز به حقوق دیگران، اختلاف حاصل شد [مرحله چهارم] و این اختلاف اتفاقاً میان کسانی که کتاب به آنها داده شده بود، یعنی همان عالمان و متولیان دینی، آنهم نه بدلیل ناآگاهی و مبهم بودن حکم، بلکه پس از علم و آگاهی بر حقانیت حکم حادث گردید [آل‌عمران 19 (3:19) ، شوری 14 (42:14) ، جاثیه 17 (45:17) ]. سرانجام در این بوته آزمایش، زُبدگان خالص و تسلیم شده‌ای به توفیق الهی در این جهانِ پرآشوب و از میان جنگ و قدرت و ثروت و شهرت، سربلند و سالم سر برآورند و میوه و محصول اختیار را به ظهور رسانند [مرحله پنجم].

455- «بعث» برانگیختگی است. برانگیختگی از خوابِ گران مرگ در روز بعثت، از خواب شبانه و نیمروز، خواب 313 ساله اصحاب کهف و بالاخره برانگیختگی و بیداری یک انسان در جامعه‌ای خفته [بعثت رسولان].

456- «بغی» طلب کردن چیزی با تمایل و تجاوز از حدّ است. باغی بودن در مصرف محرمات، تمایل نشان دادن به خوردن و سوء استفاده از جواز شرعی در موارد اضطرار است.

457- ر ک به پاورقی 211 (2:102) .