578- آن فرمانروای طاغوت منشی که با ادّعای ارباب کُل ملت بودن، در نفی ربوبیّت خدای ابراهیم [ربّ العالمین] حجّت و دلیل واهی می‌آورد، گویا نیازی نبوده نامش در این آیات ذکر شود تا اصل مسئله تحت‌الشعاع شخص قرار نگیرد. چنین مناظره‌ای ظاهراً باید پس از ماجرای بُت‌شکنی ابراهیم و در دادگاهی برای محکومیت او بوده باشد؛ زیرا نه پیش از آن این نوجوان شناخته و در سطح جامعه پیام و رسالتش مطرح شده بود، و نه پس از محاکمه و به سلامت از آتش درآمدن و هجرتش در آن جامعه ادامه سکونت داد.
این آیه، پس از تبیین تئوریک «آیه‌الکرسی» در دو آیه قبل، مثالی «عملی» از جلوه دو صفت ذاتی «حیّ و قیّوم»، و مصداقی از خروج از تاریکی‌ها به نور و از نور به تاریکی‌ها را مطرح می‌سازد؛ ابراهیم به عنوان انسان آزاده و آگاهی که رمز حیّ و قیّوم را شناخته و در پرتو نور چنین هدایتی، به رغم نوجوانی، از تاریکی‌های جهلِ حاکم بر زمانه به نور ایمان توحیدی رسیده بود، و آن پادشاه، به عنوان «طاغوتی» که با ادّعای ارباب اعلای مردم بودن، خود و آنها را از نور فطری به تاریکی‌های گمراهی می‌کشاند.
همه مناظره بر سر «ربوبیّت» [ریاست و صاحب اختیاری] است، نه الوهیّت. اغلب مردم معمولا به خدایی، برحسب باورهای خود، اعتقاد دارند. اما خدای مجرّد و ذهنی، نه نقشی در زندگی فردی و جمعی دارد، و نه طاغوت‌ها از آن احساس خطر می‌کنند. مسئله «ربّ» به قدرت و فرمانبری ارتباط پیدا می‌کند. همچنانکه تمام گفتگوی موسی با فرعون بر سرِ ربوبیّت بود.

579- پادشاهی دادن به نمرود، ناشی از شرایطی تاریخی اجتماعی بود که صرفنظر از حق و باطل بودن، مطابق سنن الهی دست به دست می‌گردد. اصولا به پادشاهی رسیدن یا عزل از آن و عزّت یا ذلّت یافتن طبق مشیّت و نظامات الهی است: آل‌عمران 26- قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

580- اغلب مفسران در شرح و تفصیل ادعای آن پادشاه، به احضار دو زندانی و آزاد کردن یکی و اعدام دیگری اشاره کرده‌اند. اما چنین ماجرایی، حتی به اشاره، در این آیات نیامده است.
اما نمرود اگر گفته بود من «نیز» زنده می‌کنم و می‌میرانم، ادّعای ابراهیم را پذیرفته و خود را نیز شریک این قدرت کرده بود، اما با انتساب این عمل به خود، ادّعای ابراهیم را در ربوبیّت خدا رَد کرد.

581- محور مناظره درباره «ربّ» بود [رِبِّه، رَبِّی]. در دومین استدلال، ابراهیم پای «الله» را پیش می‌کشد [فَإِنَّ اللهَ یَأْتِی بِالشَّمْسِ...] و با توسل به نقطه اشتراک عقیدتی با نمرود در اعتقاد به الله، او را محکوم می‌کند. آن طاغوت همچون بقیه مردم سرزمین بابل به وجود «الله» و آفریدگاری او طبق فطرت خود باور داشتند، ولی به دلیل انحراف از توحید، برای خورشید و ستارگان نقش مستقلی قائل بودند و حاجات خود را در آستانه بُتکده‌هایی به نام آنها مطرح می‌کردند. همچنانکه مشرکین معاصر پیامبر اسلام خدا را باور داشتند ولی بُت‌ها را نیز شفیع خود نزد او می‌دانستند [یونس 18 (10:18) ]. نمرود و مردمانش خورشید را مخلوق خدا می‌دانستند و استدلال ابراهیم به حرکت خورشید از مشرق حاوی این استدلال بود که هرکس خورشید را خلق کرده، همو ربّ و گرداننده آن است.

582- درخواست به ظاهر ساده و آسانی به نظر می‌رسد که همچون رانندگی از سمت راست، یا حرکت عقربه‌های ساعت از چپ، تابع یک اراده و نظمِ از پیش مقرّر شده می‌باشد. نمرود ادّعا می‌کرد همه باید تابع اراده و فرمان او باشند و برهان قاطع ابراهیم به راستی او را مات و مبهوت کرد و نشان داد حرکت جهان از مدیریتی مافوق زمین و خورشید ناشی می‌شود.

583- هدایت، نه راه«نمایی»، بلکه راه«بری» و رساندن به مقصود است. منظور این است که ستمگران [در نهایت] به مقصود و پیروزی نمی‌رسند. هدایت در لغت «ایصال‌بالمقصود» است.