وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ
و از [دو عامل] صبر 94 و صلات 95 [در مشکلات و در تزکیه نفس و خودسازی] یاری جویید و البته آن [=صلات] بسی دشوار است، 96 مگر بر خاشعان.97
94- صبر از جمله کلمات قرآنی است که مفهوم آن درمیان ناآشنایان با فرهنگ قرآن که به ترجمه کلمات اکتفا میکنند، در مواردی متضاد با معنای حقیقی آن میباشد! تلقی بیشتر مردم از صبر، انتظاری انفعالی است که معمولا دربرابر عجله و شتابزدگی استفاده میشود، اما صبر قرآنی حالتی فعال [Active] و متحرّک دارد. این که خداوند وعده داده اگر از میان شما 20 تن صابر باشند، بر 200 تن غلبه میکنند [انفال 65 (8:65) ] معنایی جز مقاومت و پایداری ندارد. هرچند زمینههای صبر متفاوت است، ولی در همه حال عامل پایداری و مقاومت و تسلیم نشدن در آن غلبه دارد. واژه صبر 103 بار در قرآن تکرار شده است؛ خداوند در 4 آیه وعده همراهی با صابران [اِنَّ اللهَ مَعَ الصّابِرینَ] داده و در 4 آیه صابر بودن را نشانه عزم و اراده قوی شمرده است [شوری 43 (42:43) ، احقاف 35 (46:35) ، آلعمران 186 (3:186) ، لقمان 17 (31:17) ].
95- ر ک به پاورقی 7 (2:3) .
96- ضمیرها [در إِنَّهَا] به صلات برمیگردد که [به دلیل تای تأنیث] مؤنث مجازی میباشد. تجربه نشان داده که بسیاری از انسانها، صرف نظر از دین و مذهب، صبر و مقاومت خوبی از خود نشان میدهند و حتی جانشان را هم برای وطن خود فدا میکنند، اما آنچه صبر را سُرب مانند میکند، پُر کردن ظرفیتش با صلات است. در صبر بدون صلات، آدمی فقط به خود و نیروهای محدودش متکی است، ولی با صلات، به مخزن انرژی لایزالی متصل میشود که هرگز تخلیه نمیگردد.
97- خشوع مقابل سرفرازی متکبرانه است و دلالت بر حالتی از فروتنی و احساس حقارت و ذلّت در برابر عظمت مقام ربّ میکند. این کلمه بیش از همه به چشم نسبت داده شده است [خاشعه ابصارهم] همچنین به قلب [قلوب یومئذ خاشعه]، کسی که چشمان خود را به زیر میافکند، گویی از اعمال خود شرم و از عواقبش بیم دارد.