195- ر ک به پاورقی 144 همین سوره (2:63) . بالا بردن کوه طور در آیه 63 (2:63) نیز عیناً آمده است، با این تفاوت که در آنجا پس از ذکر این واقعه، جمله «وَاذْکُرُوا مَا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» آمده بود و در اینجا «وَاسْمَعُوا» [بشنوید و بفهمید]. در اعراف 171 (7:171) نیز همین هشدار به بنی‌اسرائیل آمده است، دو بار هم توصیه «با قوّت گرفتن کتاب» به موسی [اعراف 145 (7:145) ] و یحیی [مریم 12 (19:12) ] در قرآن آمده است. البته بی هیچ نیاز هشدار به کسانی که خود شیفته و مشتاق کلام و کتاب خدا بودند.

196- استماع در زبان عربی، بیش از دریافتِ امواج صوتی و شنیدنِ غیر ارادی است. استماع واقعی، شنیدنِ ارادی مطلب برای فهم آن، و در مورد سخن حق و کلام الهی، اطاعت و عمل صادقانه به آن است. یهودیان مغرض و متکبّر، کلام پیامبر اسلام را البته می‌شنیدند، اما با پیشداوری منفی و به قصد مجادله و انکار و عصیان. این همان اصطلاح با یک گوش شنیدن و با گوش دیگر درکردن است. مؤمنان با استماع سخن حق، آن را به جان جذب و هضم می‌کنند و می‌گویند: «سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا» [بقره 285 (2:285) ، نور 51 (24:51) ] و بی چون و چرا و مشتاقانه اظهار ایمان می‌کنند [آل‌عمران 193 (3:193) ]، اما بنی‌اسرائیل می‌گفتند: شنیدیم و نمی‌پذیریم، [به یکدیگر توصیه می‌کردند ظاهراً] بشنو، بدون آنکه بشنوی! خداوند می‌گوید: اگر آنها می‌گفتند شنیدیم و می‌پذیریم، تو نیز سخن ما بشنو و به ما نظر کن، حتماً به نفع خودشان بود [نساء 46- ... وَیَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَیْنَا وَاسْمَعْ غَیْرَ مُسْمَعٍ... وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانْظُرْنَا لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ]. در همین ارتباط است که خداوند به مؤمنین توصیه کرده همچون کسانی مباشید که گفتند شنیدیم، ولی [به نیّت و قصد فهمیدن] نشنیدند [انفال 21 (8:21) ].

197- ر ک به پاورقی 109 همین سوره (2:51) .

198- یهود خود را قوم برگزیده خدا و اولیاء و احباء او و مؤمن واقعی می‌دانستند! [مائده 18 (5:18) ] اما این چه ایمانی است که با تنگ‌نظری، تعصّب، حرص به دنیا، حسد به دیگران، دشمنی و کینه با دگراندیشان توأم است!؟