وَمَا آتَيْتُم مِّن رِّبًا لِّيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِندَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُم مِّن زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ
هر ربائی که دادهاید [=درصد اضافی که بر وام خویش گرفتهاید] تا در اموال مردم [نه با کار خودتان] افزایش یابد،50 [چنین افزایشی] نزد خدا افزوده نمیشود [=برکتی ندارد]، ولی هر زکاتی که به انگیزه راه [=هدف] خدایی میپردازید،51 چنین کسانی [با رشد شخصیت انسانی] همان افزون شدگانند.52
50 – معنای اصلی رِبا زیادت است؛ مثل: ربای در مال و ثروت، در قدرت و تسلط بر دیگران [نحل 92 (16:92) ]، بزرگ کردن فرزند [اسراء 24 (17:24) ]، زمین یا تپهای که نسبت به زمینهای مجاور بلندتر باشد [مؤمنون 50 (23:50) ، بقره 265 (2:265) ] وعقوبتی که شدت یافته باشد [رعد 17 (13:17) ].
51 – زکات، انفاق خالصانهای است که موجب تزکیه نفس از آلودگیهای دنیاپرستی میشود. اراده کردن وجه خدا [تریدون وجه الله] بر انگیزه خالص و هدف خدایی داشتن در این عمل تأکید میکند که در سورههای دیگری نیز ذکر شده است. از جمله: بقره 272 (2:272) ، رعد 22 (13:22) ، انسان 9 (76:9) ، و لیل 20 (92:20) .
52 – معمولا «مضعفون» را «دارندگان پاداش مضاعف» ترجمه میکنند. اما مضعفون در اینجا فاعل است [نه صفت مشبهه] و در این آیه هم سخنی از پاداش نیست که چند برابر دریافت کنند. مفهوم آیه این است که عدهای با رباخواری میخواهند ثروتشان در سرمایه و اموال مردم افزایش یابد، اما کسانی هم با پرداخت ایثارگونه زکات، گرچه به ظاهر کاهش مالی پیدا میکنند، اما در باطن، شخصیت و ارزشهای انسانی خود را رشد و توسعه میدهند. اینها همان مضعفوناند. افزایش ابعاد شخصیت و رشد و نمو آن را در آیات زیر میتوان یافت:
ابراهیم 7 (14:7) - «...لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ...» [اگر شکر کنید، مسلماً زیادتان میکنم- توسعه شخصیتی پیدا میکنید]
لیل 5 (92:5) تا 10- «فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَى وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَى فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى» [هر کس عطا کند، نفس خویش مهار نماید و نیکیها را [قولاً و عملاً] تصدیق کند، پس به زودی [نفس] او را برای آسانیها، آسان [هموار] خواهیم کرد؛ و [برعکس] هر کسی بخل بورزد، خود را بینیاز از مهار نفس بپندارد و نیکیها را تکذیب کند، پس به زودی [نفس] او را برای سختیها، آسان [هموار] میکنیم.