وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلًا يَاجِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَالطَّيْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ
و ما به داود فضیلتی [بزرگ] از خود بخشیدیم [از جمله اینکه به کوهها فرمان دادیم]؛ ای کوهها با او [در بهرهبرداری و استخراج معادن] همراهی کنید19 و [نیز ای] پرندگان [در ارسال پیکهایش]، و [همچنین] آهن را برای او نرم کردیم [=راهکار ذوب آهن را به او آموختیم].
19- فعل «أَوِّبِی» [در: یا جِبَالُ أَوِّبِی مَعَهُ] فعل امر از ریشه «اَوب» به معنای بازگشت است. کما آنکه به زمان یا مکان بازگشت «مَأب» گفته میشود و کسانی را که پیوسته پس از هر گناهی توبه کرده و به اطاعت خدا برمیگردند «اوّاب» مینامند. و غروب خورشید را نیز که بازگشتی محسوب میشود «آبَتِ الشمس» میگویند.
اما بازگشت کوهها به داود چه معنایی دارد؟ غالب مترجمین این فرمان را همآوازی کوهها با نغمه داود در تسبیح [دعا و مناجات] او ترجمه کردهاند که بسیار مُبهم است؛ درست است که به تصریح قرآن، همه موجودات خدا را تسبیح میکنند و ما تسبیح آنان را درک نمیکنیم [اسراء 44 (17:44) ]، ولی در این آیه فرمان خدا به کوهها برای بازگشت همراه داود است!؟ اگر طنین صدا و انعکاس صوت مورد نظر باشد، چنین امری در بیشتر کوهها و برای همه مقدور است و فضیلتی محسوب نمیشود، قصه نینوازی و صوت زیبای داودی هم پایهای قرآنی ندارد. به نظر میرسد چارهای جز استمداد از خود قرآن و استفاده از دیگر آیاتی که ارتباط داود با کوهها را شرح بیشتری داده، نباشد.
در این سوره از بازگشت کوهها به همراه داود سخن گفته [یا جِبَالُ أَوِّبِی مَعَهُ] و در دو سوره دیگر از قابل تسخیر [بهرهبرداری] بودن تسبیح کوهها برای داود:
انبیاء 79 (21:79) - «وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ یُسَبِّحْنَ...» ؛ ص 18 (38:18) - «إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ یُسَبِّحْنَ...»
تسبیح موجودات برای خدا، چیزی جز ایفای نقش سازنده و مثبت آنها برای رفع عیب و نقص و نیاز موجودات در نظام هستی [که تقدیس و تنزیه آفریدگار محسوب میشود] نمیباشد و مسخّر شدن کوهها برای داود، عرضه معادن خود برای استخراج و استفاده برای صنایع دفاعی و عمرانی بوده است.
در سورههای دیگر قرآن به وضوح بهرهبرداری از معادن برای چنین مقاصدی را توضیح داده است از جمله:
انبیاء 80 (21:80) - و ما به خاطر [حفاظت از] شما به او صنعت ساخت زره [جنگی] را آموختیم تا از آسیب جنگ مصونتان دارد...
در همین سوره آیه 10 نیز ذوب آهن [أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ] را راهکاری برای ساخت زرههای گشاد و فراگیر شمرده و بر دقت نظر و رعایت اندازه حلقههای زره تأکید شده است.
اما علت استفاده از کلمه «أَوِّبِی» در این سوره، که معنای «بازگشت» میدهد [به جای استفاده از کلمات تسخیر و تسبیح که در سورههای انبیاء و ص آمده]؛ میدانیم برای کشف معادن نفت و فلزات در دنیای امروز از امواج صوتی با طول موج معین استفاده میکنند و از «بازگشت» امواج صوتی، به عمق و میزان معادن و کیفیت و کمیت آن پی میبرند.
از طرفی میدانیم آشنایی داود و سلیمان با صدای پرندگان و مورچگان، دلالت بر حساسیت و قدرت فوقالعاده نیروی شنوایی آنها، بیش از بقیه مردم، بوده است و چه بسا با علمی که خداوند به آنها آموخته بود میتوانستند از دریافت انعکاس اصوات، از لایههای زیرزمینی آگاهی یابند [والله اعلم].