وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَمِنَ الْجِنِّ مَن يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَن يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ
و برای سلیمان [علاوه بر معادن، نیروی] باد را [قابل بهره برداری ساختیم] که بامدادش یک ماه و شامگاهش یک ماه بود24 [این انرژی معادل یک ماه در هر رفت و برگشتی بود] و مس مذاب را برای او روان ساختیم25 و گروهی از دیو صفتان [=اشرار متجاوز وحشی] به اذن پروردگارش نزد او کار میکردند [=نیروهای متجاوز و شرور را در خدمت آبادانی کشور گرفته بود] و هر یک از آنها را که از فرمان ما سر میتافت [=از خدمات سازنده شانه خالی و فرار میکرد] عذابی سوزان [=تنبیهی سخت] میچشاندیم.
24- این شرح و تفسیر همگانی و معروف است و اغلب مفسرین نیز چنین گفتهاند، اما در قرآن علاوه بر آیه 12 همین سوره، دو اشاره دیگر در برخی سورهها شده است که از مجموع آنها بهتر میشود به موضوع پی برد:
انبیاء 81 (21:81) – «وَلِسُلَیْمَانَ الرِّیحَ عَاصِفَهً تَجْرِی بِأَمْرِهِ إِلَى الْأَرْضِ الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَکُنَّا بِکُلِّ شَیْءٍ عَالِمِینَ»
و ما تندباد [جریانات شدید طوفانی] را قابل بهرهبرداری سلیمان قرار دادیم که به فرمان او به سوی سرزمینی که در آن برکت دادیم [منطقه شامات] جریان مییافت و ما به هر چیزی آگاه بودیم.
ص 36 (38:36) - «فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخَاءً حَیْثُ أَصَابَ»
ما نیروی باد را قابل استفاده او کردیم که به فرمان [طبق برنامه عمرانی] او به هر سو میخواست به آرامی حرکت میکرد.
همانطور که ملاحظه میشود، در هیچ یک از این آیات سخنی از حرکت خود سلیمان به نیروی باد [که در قصهپردازیهای اساطیری از فرش سلیمان که نشسته بر آن پرواز میکرد!] خبری نیست، بلکه از توانایی سلیمان در مهار تندبادهای طوفانی که سرعت وزش آن معادل یک ماه حرکت باد ملایم [یا طی طریق یک فرد] بوده، سخن گفته است. ذکر جداگانه حرکت در بامداد و شامگاه، به نظر میرسد نشانه حرکت دوّار و طوفانی [متناوب] جریان باد باشد و میدانیم بادهای محلی و منطقهای [غیر قارهای] که از اختلاف انبساط هوای جوّ در اثر تابش خورشید به وجود میآید، در صبح و شام مسیری معکوس دارند و اگر در بامدادان مسیری یکماهه را طی کنند، همان مسیر را در جهت معکوس برمیگردند.
از هر دو آیه فوقالذکر استفاده میشود که سلیمان به الهام و آموزش الهی، توان مهار تندبادهای وحشی را به توفیق پروردگار پیدا کرده و توانسته بود با بهرهبرداری از این انرژی طبیعی، کاستن از سرعت و به آرامی روان ساختنش در مسیر برنامههای عمرانی خود، آبادانی چشمگیری را در سرزمین برکتخیز بیتالمقدس [یا شامات] پدید آورده بود. هر چند مکانیسم این مهار برای ما معلوم نیست، اما در اصل آن تردیدی وجود ندارد.
اگر متوسط مسافتی را که رهروان با پای پیاده در طول یک روز میتوانستند طی کنند حدود 30 الی 40 کیلومتر [ماهیانه 900 الی 1200 کیلومتر] فرض کرده و نیم روزِ جریان باد را 6 ساعت در نظر بگیریم، سرعت این تندباد 150 تا 200 کیلومتر در ساعت میشود که با سرعت طوفانها [بین 100 تا 400 کیلومتر در ساعت] هماهنگی دارد.
ممکن است ذکر جریان این بادها هیچ ربطی به سیر و سفر آدمیان نداشته باشد و منظور فقط ذکر منطقه جریان این بادها باشد. در سطح کره زمین بادهای متنوعی میوزد که معروفترین آنها بادهای «آلیزه» در نیمکره شمالی و جنوبی میباشد که در تمام سال میوزند و با ثباتترین بادهای کره زمین را تشکیل میدهند. وسعت نفوذ این بادها در نیمکره شمالی حدود 2500 کیلومتر و در نیمکره جنوبی [که سرزمین سبا- ملک سلیمان- یمن در آن واقع شده بود] حدود 3000 کیلومتر میباشد.
علاوه بر آن، بادهای موسمی [فصلی] هم که ضمن عبور از استوا با جهت جنوب غربی به آسیا کشیده میشوند میتواند مورد توجه باشد. بادهای غربی نیز که با سیکلونهای سیار از غرب به شرق حرکت کرده و در نیمکره جنوبی حالت کمربند جهانی دارد و بعضاً حالت طوفانی به خود میگیرند، از جمله بادهایی است که ممکن است مهار آنها منظور این آیه باشد [والله اعلم].
25- برخی «عین القطر» را چشمه مس تصور کردهاند! در حالی که مس فلز است و به صورت چشمه جاری نمیشود. اما «قِطر» به مس مذاب و گداخته گفته میشود که همچون آب حالت قطرهای پیدا میکند و در آبکاری مورد استفاده قرار میگیرد. از آنجایی که مس مذاب همچون چشمه آب حالت جوشان و سیلان پیدا میکند، تعبیر «أَسَلْنَا لَهُ عَیْنَ الْقِطْرِ» در این آیه به کار رفته است.
مس احتمالا قدیمیترین فلز شناخته شده توسط آدمیان است که به دلیل نرمی و قابلیت چکشخواری در ابزار سازیهای اولیه بشر مورد استفاده بوده و قدمت آن به 8700 سال قبل از میلاد مسیح برمیگردد. از این فلز که در ترکیب با سایر فلزات آلیاژهای متنوعی مثل برنز و برنج ساخته میشود، در قرون گذشته برای ساخت مفتولها و ورقههای مسی، ظروف پخت و پز، سکه، مجسمهسازی، پوشش بناها و امثالهم استفاده فراوان میشده و امروز به دلیل خاصیت هدایت الکتریکی و حرارتی در صنایع برقی کاربرد گسترده دارد.