إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُّبِينٍ
مسلماً این ماییم که مردگان را زنده میکنیم و آنچه را [در زمان حیات خود] پیش فرستادند و آثارشان [در آینده] را نیز ثبت میکنیم9 و [اطلاعات] همه چیز را در کتابی [=مخزن حافظهای] پیش رو10 به شمار آوردهایم.
9 – حساب جاری اعمال انسان پس از مرگ نیز باز است و بازتاب نیک و بد اعمال او به صورت زنجیرهای، با تأثیراتی که روی آیندگان میگذارد، به حساب او واریز میشود. این است با تأخیر فرستادن اعمال [وَأَخَّرَ] که در آیه 13 سوره قیامه (75:13) «یُنَبَّأُ الْإِنْسَانُ یَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَأَخَّرَ» به آن اشاره شده است. «مَّا قَدَّمَتْ» مفهوم پیشبینی، برنامهریزی و تدارک چیزی برای آینده است، مثل مورچهها که در تابستان برای زمستان دانه در لانه خود جمع میکنند، و نیز تأمین توشه و زاد و برگ برای تدارک سفر یا تدارک سرمایه برای خرید خانه و غیره. در قرآن مفهوم پیش فرستادن و تدارک قبلی را در سوره یوسف در ماجرای خشکسالی هفت ساله و ضرورت صرفهجویی در هفت سال خرّمی به خوبی بیان کرده است: یوسف 47 (12:47) و 48- «...یَأْکُلْنَ مَا قَدَّمْتُم...». اما اعمالی که با تأخیر به حساب آدمی میرود، همان آثار اعمال سوء یا باقیات الصالحاتی است که در مدت عمر انجام داده است. اعمال انسان همچون موجود زنده باقی میماند و تا قیامت به حیات خود ادامه میدهد. در دعای کمیل آمده است: «اللهم اغفرلی ما کان منّی» [بارخدایا آنچه از من پدید آمده را پاک کن].
10 – امام به آنچه پیش رو قرار دارد و از آن پیروی میشود اطلاق میگردد، مثل: پیشوا [حق یا باطل]، کتاب هدایت، راهی که پیموده میگردد، شاغول بنایی که راستی دیوار را با آن میسنجند، فرمانده لشگر و...
«امام مبین» در اینجا همان کتاب مبین، یعنی مجموعه ثبت و ضبط شده اعمال آدمی است که کاملا آشکار و مبین بوده و سرنوشت هر کسی تابع آن میباشد. قرآن اطلاعات همه موجودات هستی از جمله انسانها را در مخزن و حافظهای که «کتاب مبین» نامیده شده و محفوظ و آشکار است سراغ داده است. به آیات: سبا 3 (34:3) ، یونس 61 (10:61) ، انعام 59 (6:59) ، و هود 6 (11:6) نگاه کنید.
در این آیه به جای «کتاب مبین» جمله «امام مبین» آمده و بر پیش رو بودن نامه عمل برای تعیین سرنوشت بندگان اشاره میکند [والله اعلم].