285 - کشته و شکافته شدن سینه سردار مسلمانان در اُحد، «حمزه سیدالشهداء»، شهادت 70 رزمنده مجاهد، مجروح شدن و در معرض شهادت قرار گرفتن پیامبر و شایعه کشته شدن او فضایی از ترس و یأس پدید آورده بود که در اثر آن کسانی فرار را بر قرار ترجیح دادند. تصریح بر اینکه محمد جز فرستاده‌ای نیست، باید این توهّم را از ذهن کسانی که نگاهشان به جای رسالت به رسول خیره شده بود می‌زدود و یقین می‌کردند که او همچون بقیه بشری است در معرض مرگ و حوادث روزگار، و نیز هشداری است به آیندگان که از غُلو و گزافه‌گویی درباره پیامبر(ص) و اهل بیت مطّهر او(ع) و نسبت دادن نقشی به آنها که خلاف توحید است بپرهیزند.

286 - «أَعْقَاب» جمع عقب، به گذشتگان و عقاید و سنّت‌های آنها گفته می‌شود و منظور از «عَقِبَیْهِ» [دو عقب] دو پاشنه پا است که در پشت قرار دارد. اصطلاح «عقبگرد» در سربازی، که در تمرین رژه مورد استفاده قرار می‌گیرد، مثال خوبی برای فهم مطلب است، اما اصطلاحِ انقلاب بر پاشنه پا، که در آیه 143 بقره (2:143) نیز تکرار شده، نوعی عقبگرد اعتقادی و انقلاب ارزشی واژگونه شخص است وگرنه تلاشی را که مخالفین برای برگرداندن مؤمنین می‌کردند، با فعل «یَرُدُّوکُمْ» یا «نُرَدُّ» وصف کرده است [آل‌عمران 149 (3:149) و انعام 71 (6:71) ].

287 - ر ک به پاورقی 247 همین سوره (3:123) .