322 - منظور از «ضَرَبُواْ فِی الأَرْضِ»، از سکون و توقف درآمدن و گام نهادن در زمین و سیر و سفر است که در قرآن 7 بار فرمان «سِیرُوا فِی الْأَرْضِ» و 7 بار مذمّت «أَفَلَمْ یَسِیرُوا/ أَوَلَمْ یَسِیرُوا» آمده است. اما سفر به دلایل گوناگونی صورت می‌گیرد: تجارت، کسب علم، تبلیغ دین، سیاحت، مأموریت سیاسی و نظامی و غیره. اصطلاح «ضَرَبُواْ فِی الأَرْض» علاوه بر این آیه، در 5 آیه دیگر آمده است که 2 مورد آن مأموریت نظامی است [نساء 94 (4:94) و 101 (4:101) ] و بقیه موارد کلی است. بدیهی است در روزگار نزول این آیه، به دلیل فقدان امنیت و راه‌های مواصلاتی، مسافرت سهل و ساده نبوده است.

323 - با توجه به آیات قبل و بعد، باید مصداق چنان اشخاصی را در منافقینی جست که به جبهه اُحد نیامدند و یا به بهانه رأی نیاوردن نظریه‌شان در دفاع از داخل شهر، رفیق نیمه راه شده و صحنه را ترک کردند. شکست سنگین اُحد اینک بهانه شماتتی به آنها داده بود که حق به جانبی خود را اثبات نمایند. آنها هرچند به ظاهر ادّعای مسلمان بودن می‌کردند، ولی در دل همچنان بر کفر [انکار توحید] باقی بودند و عملشان نیز بر این امر گواهی می‌داد. اصطلاح «إِخْوَانِهِمْ» عطف به پیمان اخوتی بود که پیامبر با ورود به مدینه میان مهاجرین و انصار بسته و همه شهروندان را برادر شمرده بود.

324 - گفته می‌شود حرف لام در «لِیَجْعَلَ اللهُ»، لام نتیجه و محصول کار است؛ سرانجامِ چنین پندار و گفتاری حسرت است. درست است که این بار شکست نصیب مؤمنان شده، ولی در بلند مدّت کامیابی و پیروزی در هر زمینه‌ای از آن کسانی است که از دنیای بسته و ساکن خود خارج می‌شوند و خود را به خطر می‌اندازند. ترس از مرگ یا کشته شدن هرگز بقای فرد یا جامعه را تضمین نکرده و نمی‌کند.