إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِّأُولِي الْأَلْبَابِ
بیگمان در آفرینش آسمانها و زمین [=حیات] و پشت هم آمدن شب و روز [=حرکت در هستی] 390 بس نشانههاست برای خردمندان 391 [=وجدانداران خدایی].
390 - کلمه اختلاف در باب افتعال، از ریشه «خلف» میباشد و نوعی فعل پذیری و آمادگی قبول آن را میرساند. یعنی این تضاد ظاهری ضروری است و شب و روز، لازم و ملزوم و پذیرای یکدیگر هستند و میدانیم از همین دوگانگی است که انبساط و انقباض و جابهجایی هوا، یعنی باد پدید میآید و باد نیز ابرها را حرکت میدهد و موجب ریزش باران میگردد. باد نیز اگر حالت گردشی و مدار مانند [تصریف الریاح] نداشت، هرگز توزیع باران همهجایی نمیشد. اشاره به دو پدیده آفرینش آسمانها و گردش شبانه روز [حیات و حرکت] ناشی از ربوبیّت خدای [حیّ و قیّوم» است.
391 - ر ک به پاورقی 17 همین سوره (3:7) . اشاره به آفرینش آسمانها و زمین و پی در پی آمدن شب و روز را با تفصیل بیشتری در آیه 164 سوره بقره (2:164) میبینیم. با این تفاوت که در سوره بقره این آیات را نشانهای برای مردمی که تعقّل کنند شمرده است [لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُون].
عنوان «أُوْلِوا الألْبَابِ» یا «أُوْلِی الألْبَابِ» که جمعاً 16 بار در قرآن تکرار شده، با اولوالعلم [2 بار]، اولی النُّهی [2 بار]، اولوا الابصار [3 بار]، و تقوی خویشاوندی معنایی دارد. أُوْلِی الألْبَابِ از یکطرف دارای علم و بصیرت، و از طرف دیگر دارای نیروی بازدارنده [نُهی] و خویشتنداری تقوا هستند.