204 - اگر مکاتب فلسفی و الحادی، یا سیاست‌های استعماری و سران قدرت‌طلب، مردمانی را سالیانی از خداپرستی و دینداری دور سازند، سرانجام فطرت خداجوی ملت‌ها با تجربه اندوزی از مبارزات خود و تجدید قوا، بر مشکلات و موانع غلبه کرده و به اصل خود باز می‌گردند. اما اگر مربیّان و معلمان دین منحرف و با سوء استفاده از عواطف و احساسات دینی مردم بر گُرده آنها سوار شدند، استبدادی به پا می‌کنند که به قول «علامه نایینی» [از رهبران روحانی مشروطیت] خلاص شدن از استبداد دینی به مراتب سخت‌تر از استبداد سیاسی بلکه محال است [کتاب تنبیه الاُمّه و تنزیه المِلّه]. در این صورت متولیان تکیه کرده بر سه قوه [زر و زور و تزویر]، نه تنها با سلب آزادی و امنیت از مردم در دینداری بر اساس «لا اکراه فی‌الدین»، صَدّ عَنْ سَبیلِ الله می‌کنند، بلکه بافته‌های ذهنی منحرف و کج‌فهمی‌های خود را تبلیغ و ترویج می‌نمایند.
بدتر از انکار حق، سلب آزادی عقیده و ایمان از کسانی است که به اسلام ایمان آورده‌اند. «تَصُدُّون» از ریشه صَدَدَ، مانع شدن به زور و برگرداندن کسانی است که از نظام منحط حاکم فاصله گرفته‌اند. عبارات «یَصُدُّونَ / صَدّوا / وَ بِصَدِّهِمْ عَن سَبِیلِ الله» جمعاً 18 بار در قرآن درباره مشرکین مکه یا علمای متکبّر اهل کتاب، که هر دو گروه مانع ایمان آوردن توده‌های مردم [بُت‌پرست یا اهل کتاب] به قرآن و پیامبر اسلام می‌شدند، آمده است.
مانع شدن از ورود به مسجدالحرام و از «السبیل» [راه شناخته شده] نیز هرکدام 4 بار در قرآن تکرار شده است.

205 - «عِوَج» به طور کلی به کجی و انحراف گفته می‌شود، چه انحراف محسوس و مادّی، یعنی ناهمواری و پست و بلندی در زمین [طه 107 (20:107) ]، چه انحراف نامحسوس مجازی، مثل انحراف در سبیل‌الله [آل‌عمران 99 (3:99) ، اعراف 45 (7:45) و 86 (7:86) ، هود 19 (11:19) ، ابراهیم 3 (14:3) ]، و چه انحراف در قرآن، به معنای غیر سر راست و نامفهوم بودن آیات آن، که در آیه اول این سوره [...وَلَمْ یَجْعَلْ لَهُ عِوَجًا] و آیه 28 سوره زمر (39:28) [قُرْآنًا عَرَبِیًّا غَیْرَ ذِی عِوَجٍ...] آمده است.