غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ
ـ [همان] آمرزنده گناه 2 [=پاک کننده آثار بدی]، پذیرنده توبه [=روی آورنده به بازگشت کنندگان] و [در عین حال] سخت کیفرِ 3 قدرتمند 4 [که] معبودی جز او نیست و نهایت تحولات 5 به سوی اوست.
2- «ذنب» به دنباله و آثار و عوارض گناه میگویند. اما کلمه گناه کلمهای فارسی است و غفران به معنای پاک و زائل کننده آثار عملکرد سوء بندگان است.
3- در جمله «شدید العقاب»، کلمه عِقاب، همچون عقوبت و تعقیب و... بر آنچه در پی و عقب کسی یا چیزی میآید گفته میشود. بنابراین «پیآمد» تکذیب حقایق در نظام خدا شدید است .
4- واژه طول [در: ذی الطول] هم به «طولانی» بودن زمان گفته میشود و هم به تداوم ثروت و قدرت. در اینجا در مورد خدا هر سه معنا جمع است؛ خدا ابدی است، مالک هستی است و قدرتش بر تبهکاران بینهایت است. در ضمن در این آیه، دو ویژگی نخست، یعنی «غافر الذنب و قابل التوب» بودن خدا را صفت پروردگار شمرده، ولی «شدید العقاب ذی الطول» بودن او را نه صفت عام، بلکه فرع بر تبه کاری گمراهان ذکر کرده است. همچون معلمین مدرسه که برای تعلیم و تربیت تلاش و آرزو میکنند همه محصلین قبول شوند، ولی حکمت و مصلحت هم ایجاب میکند مانع بالا رفتن کسانی شوند که حداقل نمرات را کسب نکردهاند. پس عذاب وجدان و بیآبروئی ناشی از عملکرد رَد شدگان است.
5- معنای «صیرورت»، شدن و تحول یافتن و رسیدن است، اهل لغت مصیر را مصدر میمی و اسم مکان معنا کردهاند، یعنی بازگشتگاه. اما مصیر با مرجع و مسیر فرق دارد؛ در این واژه توجه به سرانجام تحولات و محصول یک فرآیند مورد نظر است. مشتقات این واژه 29 بار در قرآن تکرار شده است. مثل: الی الله تصیر الامور [امور به سوی خدا برمیگردد]، الیک المصیر، الی الله المصیر، الی المصیر و.....