حم
حاء، میم2
1- نام این سوره «جاثیه»، از آیه 28 آن گرفته شده است. به زانو درآمدن نمادی است از تسلیم، توقف و زمینگیر شدن در برابر قدرتی برتر [در بازتاب گردنکشی و عصیان و طغیان]. امتهایی که با سوء استفاده از موهبت اختیار، در انکار هر حساب و کتاب و عقوبتی راه ظلم و ستم در پیش گرفتند، در دنیا یا آخرت به زانو درآمده و گرفتار نتایج اعمال خود میشوند. این سوره روزی را نشان میدهد که اُمتها بیاختیار در محکمه عدل [در مقام تمثیل دنیایی] میایستند. واژه «جاثیه» 8 بار در قرآن، و عمدتاً درباره قوم ثمود [صالح پیامبر] و قوم مَدْین [شعیب]، به کار رفته است و زمینگیر شدن متکبران را به رغم غرور و قدرتشان، در برابر زلزله زیر و رو کننده و موج انفجار آتشفشان نشان میدهد.
کتیبه «نقش رستم» در کازرون فارس نیز تصویر زانو زدن «والرین» امپراتور روم شرقی در برابر شاهپور اول را، که با غرور بر اسبی سوار است، نشان میدهد، هر چند هر دو از یک قماش و در رقابت قدرت بودند، اما به هر حال نشانگر نوبت زوال زور است.
این سوره در سال هشتم بعثت در مکه در یکی از سختترین سالهای رسالت نازل شده و تکیه آن بر مثلث: توحید، نبوّت و آخرت و نیز تأکیدش بر عواقب «عذاب»آور اعمال را باید در ارتباط با کافران ستیزهجو و سرکوبگر دریافت. نام سوره نیز یادآور سرنوشت گمراهانی است که در مقابله به حق سرانجام به زانو درآمدند.
آیات 1 تا 15- بیان آیات تکوینی خدا برای تعقل و تشکر و یقینآوری و شکر است.
آیات 16 تا 35- عملکرد مشرکین و کافران در انکار قیامت و استهزای مؤمنین.
آیات 36 تا 37- نتیجهگیری و جمعبندی مطالب سوره.
2- رک به پاورقی شماره 2 سوره احقاف.