20- در سرزمینی که به دلیل بی‌سوادیِ فراگیر کتابی نبود تا مردم را از سرنوشت تمدن‌های گذشته مطلع گرداند، تنها راه شناخت گذشتگان و عبرت‌آموزی از آنان، سِیر در زمین [جهانگردی] برحسب امکانات سفر و سیاحت بوده است.
در قرآن جمعاً نه بار توصیه به «انظروا» شده که شش بار آن درباره «نگاه تاریخی» داشتن به تحولات اجتماعی و از «فلسفه تاریخ» آگاه شدن است. مثل: « فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِین» [یا مُجْرِمِین، مُفْسِدِین، اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلُ]. منظور از نظاره، نه همین تماشای آثار باستانی در سفرهای سیاحتی، بلکه نگاه عمیق و عبرت‌آموز است! سه مورد دیگر درباره: نظاره به تحولات شیمیایی هنگام رسیدن میوه و شیرین شدن آن [انعام 99 (6:99) ]، سیر در زمین برای شناخت آثار اولیه پیدایش حیات [تحقیقات زمین‌شناسی در فسیل‌ها و گونه‌های اولیه حیات- عنکبوت 20 (29:20) ]، و بالاخره نظاره دقیق به هر آنچه از آیات خدا در زمین و آسمان است می‌باشد [یونس 101 (10:101) ].

21- «دَمَر» هلاک شدن و «دَمَّرَ» [در باب فَعَّلَ] هلاک کردن است. این کلمه 10 بار در قرآن و همواره در ابواب تفعّل و تفعیل آمده است [دَمَّرنا، تَدمِیراً].