أُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُّهِينًا

آنها در حقیقت همان کافران‌اند [=کفر در آنها تحقّق یافته است] و ما برای کافران [در نظام عمل و عکس‌العمل] عذاب خوارکننده‌ای آماده کرده‌ایم. 323

323- ر ک به پاورقی 47 همین سوره (4:18) . در ضمن ضمیر جمعی در «أَعْتَدْنَا» دلالت بر مشارکت خود شخص و همه نیروها و نظامات عالم در تحقّق یک امر می‌کند. مثل تعبیه نظامات ثبت و ضبط گفتار آدمی در وجود او: «مَا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ... وَقَالَ قَرِینُهُ هَذَا مَا لَدَیَّ عَتِیدٌ» (ق 18 (50:18) تا 23) و یا آماده کردن متکا و بالش برای مهمانان (یوسف 31 (12:31) - ...وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّکَأً...). در قرآن، هم از فراهم شدن قبلی زمینه‌های رزق کریم سخن به میان آمده (احزاب 31 (33:31) )، و هم از فراهم شدن زمینه‌های عذاب (12 بار)، با صفات: الیم و سعیر (هرکدام سه بار)، مُهین (2 بار) و نزلاً، ناراً، سلاسل و اغلالاً. تأکید بیشتر روی انواع عذاب، ظاهراً به دلیل غیرمنتظره بودنش و غفلت از آن است وگرنه رزق کریم از خداوند کریم را همگان انتظار دارند.