حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ الـلَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ الـلَّاتِي فِي حُجُورِكُم مِّن نِّسَائِكُمُ الـلَّاتِي دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُوا دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَأَن تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا
بر شما حرام شده است 57 [ازدواج] با مادران و دختران و خواهران و عمهها و خالهها و دختران برادر و دختران خواهر و زنانی که شما را شیر دادهاند 58 و خواهران رضاعی شما (مادر مشترک، پدر متفاوت) و مادران همسرانتان و دختران همسرانتان که در دامان شما پرورش یافتهاند 59 [=تحت سرپرستی شما هستند] از زنانی که با آنان آمیزش داشتهاید، [اما] اگر با آنان آمیزش نداشتهاید، گناهی [در ازدواج با دخترشان] بر شما نیست، و [نیز بر شما حرام است] همسران پسران تنی شما 60 [=عروس مطلّقه] و این که خواسته باشید [همزمان] با دو خواهر ازدواج کنید، مگر آنچه در گذشته واقع شده است. 61 بیگمان خداوند آمرزنده مهربان است.
57- فعل مجهول «حُرِّمَتْ»، دلالت بر حریمی میکند که از گذشته تاریخ در همه ملل و ادیان، بنا به فطرت انسان جاری بوده و اسلام نیز آن را (به عنوان احکام امضایی) مورد تأیید قرار داده است. مبنای این احکام اگر عادت یا قراردادی اجتماعی یا فرمانی از ناحیه قدرتهای حاکم بود، این چنین عمومیت و دوام نمییافت.
در این آیه 13 (4:13) حرمت (نحس) را در ازدواج شمرده است که شامل 4 حالت برحسب نزدیکی رَحِمی میشود:
1- محرمات 3 گانه اصلی، ناظر بر ارتباط مستقیم رَحِمی شامل: مادر، دختران و خواهران و (همچنین) سلسله مراتب بالاتر (مادر مادر و مادر پدر)، یا پایینتر (نوههای دختری یا پسری).
2- محرمات 4 گانه نَسَبی از صُلب پدر و یا مادر شامل: عمه و خاله و برادرزاده و خواهرزاده.
3- محرمات 4 گانه فرعی از محرمات اصلی، به سبب الحاق شیری، شامل: مادران رضاعی (دایهای که شیر داده)، خواهران همشیره، و همچنین محرماتی که به سبب ازدواج ضرورت یافته، مثل: مادر زن و دختران همسر (از شوهر دیگر) که تحت سرپرستی مرد باشد.
4- محرمات 2 گانه، همسر طلاق داده شده پسر واقعی (نه پسرخوانده)، و ازدواج همزمان با دو خواهر.
دو ردیف اول و دوم که شامل 7 مورد میباشد، احکام پذیرفته شده در طول تاریخ است که اسلام آن را امضاء کرده، ردیفهای 3 و 4 موارد الحاقی و ابداعی قرآن میباشد.
حکمت این محرمات را از دو منظر میتوان دریافت؛ پیشگیری از اختلالات ژنتیکی و پیشگیری از تعارض پیوندهای عاطفی رَحِمی با غرایز جنسی. ازدواج با غیرخویشاوندان خونی، موجب رشد و تنوع جسمی و روانی میگردد، ازدواج با محارم، علاوه بر عوارض جسمی، عواطف پاک و لطیف رَحِمی را با غریزه جنسی که از نوع دیگری است، در معرض آسیب و اختلاف قرار میدهد و شجره مهر و محبت مادری را میخشکاند. این سوره با پروای از خدا و پروای از شکستن حرمت پیوند رَحِمی (ارحام) که دو عامل به هم پیوستن انسانهاست آغاز گردید و این آیات در ذیل آن توصیهها میباشد.
58- علاوه بر پیوندهای رَحِمی که موجب اختلافات ژنتیکی میگردد، تغذیه طفل در دوران شیرخوارگی که بافتهای بدن او شکل میگیرند، از دایه و زنی دیگر، تأثیری تکوینی در بدن او میگذارد و نوعی پیوند نسبی به وجود میآورد که در گوشت و استخوان او تأثیر میگذارد. مدّت و تعداد دفعات این شیردهی بر اساس روایاتی در کتابهای فقهی مضبوط است. «أَرْضَعْنَکُمْ» از ریشه رَضَعَ و رضاعه شیر دادن به طفل است. این کلمه 11 بار در قرآن تکرار شده است.
59- «رَبَائِب» جمع ربیبه، به دختران همسر (از شوهر سابق او) گفته میشود که تحت سرپرستی و حمایت در دامان تربیت خانوادگی مرد قرار دارند. حجور جمع حجره (اطاق- خانه) هم معنای مکانی دارد و هم معنای حمایتی و حفاظتی.
60- «حَلاَئِل» جمع حلیله، به حلال شدههای با عقد ازدواج پسر واقعی (نه پسر خوانده) شخص گفته میشود که برای پدر حرام است.
61- تحریم ازدواج همزمان با دو خواهر نیز حکم بیسابقه قرآن است که در دوران جاهلیت مرسوم بود. دلیل آنهم گویا پیشگیری از بروز رقابت و حسادت میان دو خواهر و صدمه خوردن روابط عاطفی خانوادگی باشد.
البته هیچ قانونی عطف به گذشته نمیگردد، اما آیا به رسمیّت شناختن چنین ازدواجهایی در گذشته به خاطر پذیرش ارث و نَسَب آنان و فرزندانشان بوده تا موجب از هم پاشیدن خانوادههایی نگردد، یا پس از ابلاغ حکم باید یکی از دو خواهر جدا میشدند؟ والله اعلم.