يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعًا ذَلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنَا يَسِيرٌ
روزی که زمین شتابان67 از آنان جدا میگردد68 [=از دل خاک برون میآیند]، این گردآوریِ آسانی برای ما است.
67- «سِرَاع» جمع سریع [شتابان] است. وصف حالِ «سِرَاعًا»، در آیه 43 سوره معارج (70:43) «یَوْمَ یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعًا...» نیز به خروج شتابان مُردهها از گور نسبت داده شده است. اما به نظر میرسد در این سوره منظور، فرآیند سریع جدا شدن خاک از ذرّات زیر اتمی انسان باشد [والله اعلم]. تجزیه عنصری مواد در صنایع و مهندسی ژنتیک، راه فهم این مسئله را برای ما گشوده است.
68- «تَشَقَّق» از ریشه «شَقَقَ» [شکافتن]، در باب تفعّل شدت جدایی را میرساند. این مفهوم در دو مورد دیگری که شقاق در باب تفعّل آمده است دیده میشود فرقان 25 (25:25) - «وَیَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَام...»، و بقره 74 (2:74) - «...وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا یَشَّقَّقُ فَیَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ...».
شکافته شدن زمین از انسانها [تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ] ممکن است اشاره به تفکیک سلولها و ذرات وجود آدمی از عناصر خاک باشد، وگرنه پس از هزاران سال، چیزی از اجساد دفن شده در زمین باقی نمیماند که با پس رفتن خاک سر برآورند.