وَإِنَّ الدِّينَ لَوَاقِعٌ
و اینکه یقیناً جزا6 [=کیفر نیک و بد اعمال در قیامت] واقع شدنی است7 [=واقعیت دارد].
6- معنای اصلی دین، جزا و کیفر نیک و بد اعمال است، سپس به نظامات و مقررات هر کشور که بر حسب آن شهروندان مورد داوری قرار میگیرند گفته میشود. در اصطلاحِ قرآن، «دین الملک» به قانون اساسی کشور که پادشاهان مجری آن بودند گفته میشود [یوسف 76 (12:76) ]. نظام آموزشی مدارس و دانشگاهها نیز که بر اساس آن پاداش [کارنامه] و آینده هر دانشجویی تعیین میگردد، مثال سادهای برای فهم معنای «دین» است.
7- سوگندهای ابتدای سوره مرسلات نیز با جواب سوگند «إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ» آمده است که مشابه همین سوره است، با این تفاوت که سوره ذاریات چون ناظر به جریان ملایم و مطبوع بادهای پراکنده کننده ابرها و توزیع کننده متعارف باران در سطح زمین است، بر صادق بودن «وعده قیامت» تأکید میکند «إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ»، و سوره مرسلات چون درباره جریان پر شتاب و شکننده بادهای طوفانی [عَاصِفَات]، پخش کننده [نَاشِرَاتِ] و مولّد امواج کوهپیکر درهم شکننده [فَارِقَات] میباشد، بر قطعیت تحقق قیامت تأکید میکند: «إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ» [مرسلات 7 (77:7) ] و در انعام 134 (6:134) نیز بر آینده و آتیه بودن آن «إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَآتٍ».
آنچه از دریا به دریا میرود
از همانجا کامد آنجا میرود
از سَـرِ کُـه سیـلهای تیز رو
وز تنِ ما جـانِ عشـقآمیز رو
[مثنوی دفتر اول ابیات 774 به بعد]
مــا ز بالاییـم و بالا میرویـم
مـا زدریاییـم و دریـا میرویـم
ما ازآن جا و ازاین جا نیستیم
ما ز بی جاییم و بیجا میرویم
کشتی نوحیم در طوفان روح
لاجرم بیدست و بیپامیرویم
همچوموجازخودبرآوردیمسر
باز هم در خود تماشا میرویم
خـوانـدهای «انـا الیه راجعـون»
تـا بـدانی که کجاهـا میرویم
[غزلیات دیوان شمس]