هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُم بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَاأُولِي الْـأَبْصَارِ

همان که کافران اهل کتاب3 را [که محرک و عامل اصلی جنگ احزاب بودند] در نخستین گردهم‌آیی [=بسیج نیرو] از دیارشان بیرون راند. شما گمان نمی‌کردید که آنها [به این آسانی] کوچ کنند و خودشان نیز می‌پنداشتند دژهاشان نگهدار آنها در برابر [قوانین] خداست، اما از جایی که هرگز حساب نمی‌کردند خدا به سراغ‌شان آمد4 و رُعب و وحشتی در دل‌ها‌یشان افکند که خانه‌هایشان را [برای عدم استفاده بعدی مسلمانان] به دست خویش و به دست مؤمنان ویران می‌کردند؛ پس ای اهل بصیرت، عبرت بگیرید.5

3 - منظور از کافرانِ اهل کتاب، یهودیان توطئه‌گر و خیانتکار قوم «بنی‌النضیر» است که پیامبر اسلام در بدو ورود به مدینه با آنها پیمان صلح بسته بود، ولی با سوء قصد ترور پیامبر و نقض قانون اساسی مدینه [عهد موادعه]، عملا پیمان صلح با مسلمانان را نقض کرده و کافر حربی شدند، ولی پیامبر اسلام نه جانشان را گرفت و نه مالشان رامصادره کرد، بلکه تنها برای دفع خطر از مدینه و دور کردن کانون توطئه ، آنها را مجبور به کوچ از آن دیار کرد.

4 - منظور از آمدن خدا، تحقق نظامات خدا و ظهور و بروز بازتاب رفتارهای خلاف حق ستمگران است. خدا علت‌العلل و مسبب‌الاسباب همه فعل و انفعالات است، هم چنان که فرمود: انفال 17 (8:17) - «...وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ رَمَى...» [تو نبودی که تیر انداختی، وقتی انداختی، بلکه خدا انداخت]، و همان‌طور که هنگام بلند شدن از سجود نماز می‌گوییم: «بِحَولِ الله وُ قُوَتِهِ اَقُومُ وَ اَقعُد» [با تحوّل خدایی، که در مفاصل و عضلات من قرار داده، و با توان او بر می‌خیزم و می‌نشینم].

5 - عبرت از چنین تجربه‌ای، باور کردن این حقیقت است که به ظاهرِ اسلحه و استحکامات نیروهای باطل نباید نگاه کرد. ستمگران وقتی آثار ظلم‌شان ظهور کند، با دست خود موجبات نابودی خویش را فراهم می‌سازند. خراب کردن خانه خود به دست خود معنای مجازی عمیق‌تری از تخریب در و پنجره و دیوار یا برج و باروها دارد، تخریب حُسن روابط همجواری با همسایگان از طریق توطئه و تبانی و پیمان ‌شکنی، به دست خود خراب کردن خانه صلح و آرامش است. انگیزنده ملت‌ها به قیام و انقلاب نیز خود مستبدان‌اند که با ستم‌کاری‌شان مردم را مستأصل و منقلب می‌سازند.