يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُم بَهِيمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، 1 به پیمانها [=مقررات الهی] 2 وفا کنید؛ 3 [گوشت] چهارپایان زبان بسته [=گوسفند، گاو و شتر] بر شما حلال است، 4 به غیر از آنچه بر شما [قبلا] خوانده شده است 5 [=خون و خوک و مردار و... ؛ علاوه بر آن] در حالت احرام [=مراسم حج] صید [چهارپایان حلال] را حلال مشمارید. خدا آنچه خواهد حکم میکند.
1- خطاب «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ» 16 مرتبه در این سوره تکرار شده است که بیش از سایر سورهها میباشد. پس از آن سوره بقره [با حجم بیش از دو برابر مائده] با 11 مرتبه تکرار در مرتبه دوم قرار گرفته است. وفور فوقالعاده این خطاب در سوره مائده که در پایان دوران رسالت پیامبر(ص) اسلام نازل شده است، آخرین سفارشات پروردگار را به امتی که نعمت خود را با تکمیل دین بر آنها تمام کرده است نشان میدهد. این سوره در واقع سوره وداع است.
2- «عُقُود» جمع عقد [پیوند و گره زدن]، به طور استعاره به پیمانهای بشری، مثل عقد ازدواج و قراردادها، و نیز به عهد و پیمانی که با خدا، در انجام تکالیفی که بر عهده داریم، گفته میشود. منظور از «عُقُود» که در سرآغاز این سوره آمده، باتوجه به آیات بعدی، یک سلسله احکامی است که در آخرین سال هجرت در اتمام و اکمال دین نازل شده و مؤمنین با استماع و اظهار اطاعت از آنها، در حقیقت با خدا میثاقی را امضاء کردهاند [مائده 7 (5:7) ]. به این ترتیب محور اصلی این سوره و موضوعی که در خلال آیات آن به چشم میخورد، وفای به عهد و پایبندی به پیمانی است که مؤمنین با خدا بستهاند. از کلمات کلیدی این سوره «میثاق» و اَیمان [تعهد سپردن] میباشد که در ارتباط با عقود، مقاصد آن را تبیین مینمایند.
3- «اوْفُواْ»، از «وَفَیَ»، وفاء و ایفاء، به انجام رساندن کاری به تمام و کمال و بیکم و کاست است.
4- «بَهِیمَه» از ریشه «بَهَمَ»، با مبهم و ابهام همریشه میباشد. این کلمه در قرآن سه بار و هربار با انعام «بَهِیمَهُ الانعَامِ» آمده است. انعام چهارپایانند و بَهِیمَهُ الاَنعَام گروه خاصی از آنان، که گاو و گوسفند و شتر [انعام ثلثه] شمرده شدهاند، و در سه آیه قرآن نیز [مائده 1 (5:1) ، حج 28 (22:28) و 34 (22:34) ] به آن اشاره شده است. ظاهراً بهیمه بودن آنان، رام و تسلیم بودنشان در خدمت انسان است که نشانه زبان بستگی و کمهوشی و تربیت پذیری کمتر آنها [در مقایسه با اسب] میباشد. اسب و الاغ و قاطر در خدمت حمل و نقل و سواری انسانند و بَهِیمَهُ الاَنعَام همه وجودشان خدمت و نعمت و خیر است.
5- آنچه در این آیه استثنا شمرده است، قبلا به مسلمانان ابلاغ شده بود. این موارد چهارگانه [مردار، خون، گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشته شده باشد] را به ترتیب زمان، در این سورهها ذکر کرده است: 1- نحل 115 (16:115) [2 هجری]، 2- بقره 173 (2:173) [9 هجری]، 3- انعام 145 (6:145) [10 هجری]. آیات اولیه سوره مائده در آخرین سال و ماههای پایانی رسالت [11 هجری] نازل شده است [مطابق جدول شماره 15 کتاب سیر تحوّل قرآن].