279- لفظ «قُدس» [پاکی] 10 بار [عدد تمام] در قرآن تکرار شده است؛ خداوند قدّوس [مبالغه قدس] نامیده شده که پادشاه مطلقاً پاک، از بی‌عدالتی پادشاهان است؛ «مَلِکِ الْقُدُّوسِ» [حشر 23 (59:23) و جمعه 1 (62:1) ]، فرشتگانش نیز او را تقدیس می‌نمایند [بقره 30 (2:30) ]، خداوند سرزمین بعثت پیامبران بنی‌اسرائیل را «وَادِ الْمُقَدَّسِ» یا «أَرْضَ الْمُقَدَّسَهَ» نامیده است [طه 12 (20:12) ، نازعات 16 (79:16) و مائده 21 (5:21) ]. و بالاخره سه بار در قرآن از تأیید [نیرومند ساختن] عیسی(ع) به وسیله روح‌القدس یاد شده است [بقره 87 (2:87) و 253 (2:253) ، مائده 110 (5:110) ] و یکبار نیز از نزول قرآن به واسطه جبرئیل: نحل 102 (16:102) - قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّکَ بِالْحَقِّ لِیُثَبِّتَ الَّذِینَ آمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ.

280- «کلمه» از ریشه «کَلم»، در اصل به معنای تأثیر است. به زخم ناشی از تأثیر شمشیر و نیزه، کَلم، و به آنچه با چشم یا گوش درک می‌شود و در شنونده تأثیر می‌گذارد، کلام می‌گویند. قرآن حضرت عیسی را کلمه خدا [کلمه من الله] نامیده است، زیرا مادرش مریم[س] تحت تأثیر القای نیروی فرشته‌ای حامله شد و «تأثیری» عظیم در تاریخ بنی‌اسرائیل گذاشت. خداوند ابراهیم(ع) را نیز با «کلماتی» مبتلا ساخت. کلمات خدا همان قوانین و نظامات «مؤثری» است که خداوند در جهان مقدّر فرموده و این نظامات را عامل تبدیل کننده‌ای در جهان نیست [انعام 34 (6:34) ، 115 (6:115) و یونس 74 (10:74) ].

281- آنچه از کلمه «کتاب» برای تلاوت کننده قرآن تداعی می‌شود، اوراقی میان دو جلد است، در حالی که کتابت مدوّن و مجلّد آنچه بر پیامبر(ص) وحی شده بود، سالیانی پس از رحلت آن بزرگوار انجام شد. در روزگاری که فرهنگ شفاهی میان مردم بی‌سواد مکه و مدینه حاکم بود و به ندرت کسی سواد خواندن و نوشتن داشت، هر آنچه قرار بود شکل توافق جمعی و قرار و قانون به خود بگیرد، مکتوب می‌کردند. بنابراین «کتاب»، قوانین و نظامات ثبت و ضبط شده تشریعی یا تکوینی است. منظور از تعلیم حکمت، آموزش فلسفه و ذهن‌گرائی نیست.
معنای حکمت در قرآن، عمدتاً جنبه عملی [نه نظری] دارد و دلالت بر «رفتار و منش» خردمندانه و خدا‌پسندانه می‌کند. فردی ممکن است علم و دانش نداشته باشد، ولی رفتار و مناسبات اخلاقی او با دوست و دشمن «حکیمانه» باشد، معنای حکمت متأسفانه در همان دوران آشنائی اولیه متفکران مسلمان، همچون ابن‌سیناها با فلسفه یونان، از معنای اصیل و عملی و قرآنی خود منحرف شد و جنبه نظری یافت.
واژه «حکمه» 20 بار در قرآن تکرار شده که 10 مورد آن همراه کتاب آمده است [یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ] و این دو، دو بال پروازند. تعلیم کتاب، آموزش قوانین و نظامات [در تشریع و تکوین] است و تعلیم حکمت، آموزش اخلاقیات در ارتباط با خدا و خلق در زمینه رفتار و عملکرد آدمی.

282- «اذن» را با تسامح اجازه ترجمه می‌کنند، اما هر اجازه‌ای دو طرف دارد؛ آن که اجازه می‌گیرد و آن که اجازه می‌دهد. و گرنه اجازه گرفتن معنا ندارد! اذن خدا همان نظاماتی است که در جهان مقرر داشته و چراغی است که وقتی رهرو به آن می‌رسد، سبز می‌شود و اذن عبور می‌دهد. به تعبیر قرآن، هر زمین پاکی به اذن پروردگار نباتش را می‌رویاند [اعراف 58 (7:58) ] نور و گرمای خورشید و باران و هوای پاک، به اذن خدا عمل می‌کنند، اگر خاک آلوده نباشد، اجازه رشد می‌گیرد و استعدادهای درون خود را آشکار می‌سازد. به قول مولوی:
کِشت جان را کـَش جواهر مضمر است
ابر رحمت پر ز آب کوثر است
در این آیه 4 بار «بِإِذْنِی» و در آیه 16 نیز «بِإِذْنِه» آمده است که بیش از بقیه سوره‌های قرآن می‌باشد.

283- بَرَص را پیسی، سفید شدن قسمت‌هایی از پوست بدن گفته‌اند و «أَبْرَص» به کسی گویند که چنین مرضی دارد. این نکته قابل تأمل و تدبّری است که چرا از میان همه بیماری‌ها، به بینا کردن کور و بهبود بخشیدن بیماری پوستی اشاره شده است؟ آیا سطحی و جلدی بودن آن مورد نظر است یا دلیلی دیگر دارد؟ والله اعلم.

284- در این آیه به 5 موهبت خدا به عیسی‌بن مریم اشاره شده است؛ از تقویت آن پیامبر با روح‌القدس و ایتاء کتاب و حکمت گرفته، تا دادن معجزات و بالاخره نصرت در برابر ناباوران ستمگر بنی‌اسرائیل.