237- معنای اصلی «خَمْر» پوشاندن است. از این نظر به روسری بانوان خُمُر [جمع خِمار] گفته می‌شود. شراب نیز به دلیل پوشاندن و زایل کردن عقل «خَمر» نامیده می‌شود. این واژه 6 بار در قرآن آمده است [بقره 219 (2:219) ، مائده 90 (5:90) و 91، محمد 15 (47:15) ، یوسف 36 (12:36) و 41 (12:41) ، نور 31 (24:31) ]. درضمن مواد مخدر مثل تریاک و هرویین و حشیش و امثالهم را به همین دلیل می‌توان حرام شمرد. چرایی آن، تعطیل موقتِ عقل و هوش و امکان ارتکاب خلافکاری در چنان موقعیتی است.
درضمن این آیه آخرین کلام قرآن درباره مشروبات است که در آخرین سال‌های رسالت [9 هجری] نازل شده است، آن هم در اوج اقتدار نظام اسلامی که می‌توانست از موضع قدرت متخلفان از حکم تحریم شراب و قمار را جریمه و تنبیه کند، اما نه تنها چنین نکرده، بلکه برای رفع نگرانی حرمت‌شکنان از تعزیر شرعی! تصریح و تأکید کرده است که اگر هم این حکم را نادیده گرفتید، بدانید تنها وظیفه رسول ما ابلاغ حکم بود و تعزیر و تنبیهی بر عهده او نیست.
نکته مهم این که در مورد شراب و قمار و... قرآن به جای تحریم و استفاده از واژه «حرام»، با رجس و شیطانی نامیدن این اعمال، اجتناب از آنها را توصیه کرده است که جامع‌تر است. در واژه حرام، محدوده و حریم مورد نظر است و در واژه اجتناب، دوری کردن.
آیات مربوط به می و مستی جمعاً در چهار آیه قرآن با زمینه‌سازی مقدماتی و آماده کردن تدریجی اذهان به ترتیب زیر در دوران مدینه آمده است:
1- نحل 67 (16:67) [سال 2 هجری] وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا...
2- نساء 43 (4:43) [سال 8 هجری] یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلَاهَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ...
3- بقره 219 (2:219) [سال 9 هجری] یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا...
4- مائده 90 (5:90) تا 93 [سال 9 هجری- بلافاصله بعد از آیه فوق] یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ.
همانطور که ملاحظه می‌شود، در نخستین آیه ضمن ذکر فرآورده‌های جانبی خرما و انگور، البته از مُسکرات نام برده، ولی فقط از «رِزْقًا حَسَنًا» [خشکبار، سرکه، مربا و...] تعریف کرده است. در آیه دوم فقط توصیه کرده هنگام نماز مست نباشید، که اگر کسی خواسته باشد به هنگام نمازهای پنجگانه مست نباشد باید آن را ترک کند. آیه سوم بر طرح سؤال از حلال بودن شراب در میان برخی مؤمنین دلالت می‌کند و به همین پاسخ اکتفا می‌نماید که البته منافعی در شراب و قمار هست، اما مضرّات آن بیشتر است. بالاخره پس از این زمینه سازی‌های تربیتی، در آخرین آیه آن را عملی شیطانی شمرده و دوری کردن از آن را بدون هیچ تهدیدی توصیه می‌کند.

238- «مَیْسِر» از ریشه «یُسْر» [آسانی]، به قمار که سود احتمالی آن آسان و زحمت نکشیده به دست می‌آید گفته می‌شود.

239- «انصَاب» جمع «نَصب»، سنگ‌ها و سکوهایی بوده که گویا قربانی بر آنها انجام می‌شده و مشرکین آنها را مقدس می‌شمردند، همچون احترامی که امروز برای در و دیوار و لوازم بنای امامزاده‌ها بعضاً قائل می‌شوند و برای غبار روبی از ضریح آنها تشریفاتی مهم برگزار می‌شود.

240- «أَزْلاَم» جمع «زلم»، تیرهای مخصوص قرعه‌کشی در گوشت‌های قربانی بوده که به شیوه خاصی، مشابه لاتاری در این روزگار، آن را تقسیم می‌کردند و به این ترتیب شانس و اقبال به جای تقسیم عادلانه و با اندیشه می‌نشست. اگر قمار در جامعه فقیر عربستان سرگرمی محدودی به شمار می‌رفت، امروز فقط قمارخانه‌های شهر لاس وگاس در آمریکا سالیانه بیش از 40 میلیون نفر را به خود جذب می‌کنند و یک چهارم درآمد شهر تنها از راه مالیات کازینوها تأمین می‌شود و بقیه آن نیز عمدتاً و غیرمستقیم به این صنعت توریستی وابسته است. سالیانه دهها میلیارد دلار سود این کازینوها می‌باشد که به جیب باندهای مافیایی سرازیر می‌شود.

241- «رِجْسَ»به پلیدی ناشی از گناه و زنگاری که بر دل می‌بندد گفته می‌شود. خداوند شراب و قمار و بُت‌های نصب شده و قرعه را رجس نامیده [مائده 90]، همچنین خوردن حرام [خون، مرده، و گوشت خوک- انعام 145 (6:145) ] و بُت پرستی و سخن ناروا را [حج 30 (22:30) ]. قرآن رجس را مانع ایمان و در برابر آن قرار داده و تأکید کرده است مؤمنین به پیروی تقوا، دائماً بر ایمانشان افزوده می‌شود، و بیماردلان با انکارشان بر «رجس» خود می‌افزایند [توبه 125 (9:125) ]. رجس همان آلودگی‌های اخلاقی است که با «طهارت نفس» پاک می‌شود [احزاب 33 (33:33) - ... إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا]، و بالاخره رجس با ایمان نیاوردن [انعام 125 (6:125) ]، تعقل نکردن [یونس 100 (10:100) ] و نفاق [توبه 95 (9:95) ] پدید می‌آید. در مقام مثال‌، همچنانکه تغذیه ناسالم، بی‌حرکتی، کم‌خوابی، خستگی و... آثار بیمارکننده‌ای را در جسم موجب می‌گردد، رجس نیز مشابه این آثار مخرّب در روح و روان محسوب می‌شود.

242- ر ک به پاورقی 113 (5:35) .