أَأَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاءِ أَن يَخْسِفَ بِكُمُ الْأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ
آیا احساس ایمنی میکنید33 از آن که در آسمان است،34 از این که شما را به کام زمین فرو برد،35 در شرایطی که [ذاتاً] در حال جنبش سریع است.36
33 - در نیمه نخست این سوره به نظام حفاظتی و امنیت و آرامشی که خداوند رحمان برای آدمیان قرار داده اشاره کرده بود؛ از بالا طبقات هفتگانه زینتبخش و حفاظت کننده جوّ آسمان، با مکانیسم شگفتآورش که حیات زمینی را در برابر اجرام سرگردان و اشعههای مرگبار حفظ میکند [آیات 3 تا 5]، و از پایین؛ رام و ذلول شدن زمینِ زیر پایمان، تا بر آن مسلط و از رزق آن بهرهمند گردیم [آیه 15]. با چنان مقدماتی در دو آیه بعد غفلت و غرور منکران در نادیده گرفتن آن محافظ مهربان و احساس کاذب ایمنیشان را شرح میدهد.
34 - اولین احساس کاذب ایمنی آدمی، خود به خودی [بدون فاعل] و همیشگی دانستن امنیت زمین زیر پای آنهاست. گویی دستی در کار نیست و طبیعت تا بوده چنین بوده و چنین خواهد بود. «مَنْ فِی السَّمَاء» را برخی مفسرین به خدا نسبت دادهاند و برخی نیروها و فرشتگانی که آرامش پوسته نازک زمین روی طبقات مذاب زیرین نقش آنهاست. کلمه «مَنْ» به دارندگان شعور اطلاق میشود. منظور این است که شعوری [Intelligence] فوق شما وجود دارد که چنین امنیتی را طراحی و تدبیر کرده است، وگرنه خدا دور از زمین و در آسمان نیست! که فرمود: در آسمان رزق شماست و آنچه [از کیفر نیک و بد اعمالتان که] وعده داده شدهاید «وَفِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ» [ذاریات 22 (51:22) ].
35 - «خُسوف» را فرو رفتن و فرو بردن گفتهاند. معنای اصلی خسوف ناپدید شدن است کماآنکه به ناپدید شدن نور ماه از نظر بیننده خسوف گفته میشود. با حدوث زلزلههای سنگین نیز قربانیان زیر آوار مدفون میشوند، و با حوادث هلاکتبار آدمیان از زندگی روی زمین به زیر آن در قبر خسوف میکنند. احساس کاذب ایمنی بر زمینِ زلزلهخیز و در معرض انواع خطرات را در سورههایی دیگر نیز تذکر داده است [نحل 45 (16:45) ، اسراء 68 (17:68) و سبا 9 (34:9) ]. اگر طبقات حفاظتی جوّ زمین در برابر میلیونها سنگ سرگردان ریز و درشت که روزانه به آن برخورد میکنند و نیز در برابر اشعه ماوراء بنفش و عناصر باردار کیهانی تقدیر و تدبیر نشده بود، جنبندهای روی زمین باقی نمیماند.
36 - «تَمُور» از «مور»، به جریان سریع گفته میشود. این کلمه یکبار دیگر در توصیف حرکت شدید آسمان در قیامت به دلیل تحولات عظیم آن آمده است «یَوْمَ تَمُورُ السَّمَاءُ مَوْرًا» [طور 9 (52:9) ]. جمله «هِیَ تَمُورُ» ممکن است حرکتهای شدید طبقات زیرین زمین یا طبقات جوّ آسمان باشد [والله اعلم].