قُلْ هُوَ الَّذِي أَنشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ
بگو: اوست که شما را [از عدم] پدید آورد47 و برای شما گوش و چشم و دل [=ابزار سه گانه شناخت] قرار داد؛48 [اما] بسیارکم شکر [=استفاده درست از نعمت] میکنید.49
47 - از این آیه تا پایان سوره [جمعاً نه آیه] بخش دیگری خطاب به پیامبر(ص) آغاز میگردد که هم از نظر محتوایی متفاوت با بخشهای پیشین است، و هم از نظر آهنگ انتهایی آیات به گونهای دیگر میباشد. آیات پیشین تماماً با آهنگ و حرف «ر» ختم شده بود و این نُه آیه با حروف «ن» [7 بار] و «م» [2 بار].
12 آیه نخست مخاطبی ندارد و سخن از حقایقی کلی در مُلک خدا و عواقب نادیده انگاران آن است، مخاطب نُه آیه بعدی انکارورزان هستند که با ضمایر حاضر «کُم» یا غایب «هُم» عملکرد و اقوال آنان را نقد کرده است، اما مخاطب نُه آیه انتهای سوره رسول مکرم اسلام است که شش بار فرمان «قُل» [بگو] و دو بار نقل «یَقُولُون و قیل» در آن آمده است و فصلبندی سوره را به راهنمایی مخاطبهای عام و خاص مشخص مینماید. این نُه آیه شکل استدلالی و جدلی [polemique] در زمینه مباحث زیر بنایی توحید و قیامت دارد.
نَشْأ، پدید آمدن یا پدید آوردن تدریجی با تمرین و تدریج است [زخرف 18 (43:18) ]، انشاء نیز ابتکار و پدید آوردن است و قرآن دنیا و آخرت را انشاء نامیده است [واقعه 62 (56:62) و عنکبوت 20 (29:20) ]. مشتقات انشاء 28 بار در قرآن آمده است؛ بیش از همه از انشاء انسان از: خاک، نطفه و نسلهای پیشین، همچنین انشاء او در آخرت سخن گفته، پس از آن از انشاء ابزار شناخت سهگانه چشم و گوش و فؤاد، درختان، ابر و غیره یاد کرده است.
48 - ابزار سهگانه شناخت [سمع و بصر و فؤاد/قلب] در 7 آیه قرآن با هم ذکر شده است. فؤاد، که همان قلب و ستاد فرماندهی مرکزی است، اطلاعات دریافت شده از گوش و چشم را پردازش و نتیجهگیری میکند. ترتیب ذکر این سه وسیله نیز مهم است؛ شنوایی از زمان جنینی به کار میافتد، چشم نوزاد مدتی پس از تولد به تدریج واضح میبیند، اما فؤاد، که بر عقل و ادراک دلالت میکند، در بلوغ به کمال خود میرسد. نکته مورد تذکر در این آیه، شناخت موهبت کننده ابزار شناخت است.
49 - کفر، ناسپاسی، نادیده گرفتن و ضایع کردن نعمت است و شکر، سپاسگزاری از نعمت دهنده، به زبان آوردن و بهرهبرداری عملی از نعمت در مسیر رضایت منعم. در معنای ریشهای شکر، نوعی فزونی و زیادت است. این واژه را در زبان عربی در موارد: چشمه پُر آب، گاو پر شیر و آسمان پر باران به کار میبرند که تماماً دلالت بر برکت و رشد و توسعه و استفاده بهینه از نعمت میکند.