وَلَا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَيْءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِم مِّن شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِـمِينَ
و [مبادا] کسانی را که صبح و شام [همواره] پروردگار خویش را میخوانند و روی او را اراده میکنند 63 از خود برانی [تنها به این دلیل که برخی اشراف و بزرگان مکه از حضور در میان طبقات فرو دست جامعه ننگ دارند]! تو به هیچ وجه نه مسئول حساب [=اعمال] آنان هستی و نه آنان به هیچ وجه مسئول حساب تو، که بخواهی آنان را طرد کنی؛ [که در این صورت] از ستمگران خواهی شد. 64
63- معنای ظاهری «وجه»، همان چهره و روی آدمی است، اما از آنجایی که روی آوردن به هر چیز، نشانه رویکرد دل به آن است، معنای باطنی این کلمه اهداف و آرمانهائی است که به آن روی میآوریم. مثلا آنگاه که ابراهیم(ع) پس از روی آوردن به ستاره و ماه و خورشید و مشاهده افول آنان، به آفریدگار آنها روی آورد و گفت: «إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ...» (انعام 79 (6:79) )، مسلماً منظور او از متوجه ساختن وجه خود به خدا، همان نگاه دل و هدفگیریاش در زندگی بود. اصطلاحات: «ابتغاء وجه الله» (پىجوئی وجه خدا) و «یریدون وجه الله» (خواستن وجه خدا) که به کرّات در قرآن تکرار شده (از جمله: بقره 115 (2:115) و 272 (2:272) ، رعد 22 (13:22) ، روم 38 (30:38) و 39، رحمن 27 (55:27) ، انسان 9 (76:9) ، لیل 20 (92:20) ، و...) همان جهت و هدف خدایی است که مؤمن به آن روی میآورد. چنین است تسلیم کردن وجه خود به خدا (...أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلَّهِ...- آلعمران 20 (3:20) ). این که در قرآن گفته شده در قیامت کسانی با وجوه خود به آتش میافتند، منظور همین اهدافی است که به آن روی آوردهاند (از جمله اسراء 97 (17:97) ، فرقان 34 (25:34) ، قمر 48 (54:48) ).
در ضمن خشنودی خدا را طلب کردن که با «ابتغاء رضوان الله» در قرآن آمده است (حدید 27 (57:27) ، ممتحنه 1 (60:1) ، نساء 114 (4:114) ، بقره 207 (2:207) و 265 (2:265) )، با راه او را طلب کردن (یُرِیدُونَ وَجْهَهُ)، تفاوت معنایی مهمی دارد (بقره 272 (2:272) ، رعد 22 (13:22) ، لیل 20 (92:20) ).
64- آیه 28 سوره کهف (18:28) نیز خطاب به پیامبر اسلام همین توصیه را مؤکداً مطرح ساخته است. مشرکین متکبر به پیامبر میگفتند: آیا انتظار داری وقتی اراذل- طبقات فرو دست- پیرو تو هستند، ما به تو ایمان بیاوریم؟ (شعراء 111 (26:111) ). معاصرین نوح نیز به پیامبرشان میگفتند: ما جز تعدادی از فرومایگان سطحی نظر نمیبینیم کسی (از اشراف) از تو پیروی کرده باشد (هود 27 (11:27) ).
نکته قابل توجه این آیه، واضح و آشکار بودن حضور گوینده و شنوندهای در میان است که تصوّر تراوش این سخنان از ذهن رسول و زائیده فکر او بودن را، قرآن صریحاً رد میکند.