وَهُوَ الَّذِي أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُوا إِلَى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
و اوست آنکه از آسمان آبی [حیات بخش] نازل کرد، پس [به برکت باران] هرگونه روییدنی [از دل خاک] برون آوردیم که از آن [نهالها،] دانههای روی هم نشسته [مثل خوشه گندم و...] برون میآوریم 153 و [نیز] درخت خرما را که از شکوفههایش خوشههای متراکم آویخته 154 و باغهائی از انگور و زیتون و انار، از همانند و غیرهمانند 155 [=متنوع از نظر رنگ و طعم؛ پدید آوردیم]. به میوه این درختان، هنگامی که به بار مینشیند و [نیز] به رسیدن آنها [=زمان شیرین شدن] بنگرید. 156 مسلماً در این [فعل و انفعالات فیزیکی و شیمیائی عالم گیاهان] بس نشانههاست برای مردمی که [به وجود آفریدگار حکیم و علیم] ایمان داشته باشند.157
153- در ابتدای این آیه، با جمله «وَهُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً» خداوند غایب فرض شده است، اما بلافاصله به صحنه آمده و با جمله «فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کُلِّ شَیْءٍ»، سبز و خرّمی طبعیت را با فعل ماضیِ «فَأَخْرَجْنَا» به خود نسبت میدهد، آنگاه تا آخر آیه، تنوع و تعدد انواع محصولات را با فعل مضارع «نُخْرِجُ» که دلالت بر پیوستگی و استمرار دارد، توصیف میکند. تغییر ضمائر و زمانها در قرآن حاوی نکات تفسیری ظریفی است که اهل فن بر آن واقفند.
154- «قِنْوَانٌ» جمع «قِنُو»، خوشههای خرماست. وصف «دَانِیَهٌ» دلالت بر نزدیکی شاخهها به یکدیگر میکند. شکل چترمانند خوشه خرما ویژگی خاص خود را دارد که بر اطراف شاخههای فرعی هر خوشه، چندین خرما قرار گرفته است. در آیه 148 شعراء (26:148) (...وَنَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِیمٌ)، بر گوارا و سهلالهضم بودن این میوه اشاره شده است.
155- متشابه و غیر متشابه بودن این میوهها تابع شرایط اقلیمی و سلیقه باغداران است؛ گاهی در یک باغ از یک نوع میوه چندین گونه مختلف با طعم و رنگ متفاوت به عمل میآورند. مهندسی ژنتیک (Genetic Engineering) و تکنولوژی «دی ان ای» (DNA Technology) در کشاورزی مدرن، محصولات ممتازی را تولید کرده که در تولید سنّتی قدیم (Traditional Breeding) امکان پذیر نبود، همه این تحولات به برکت آگاهی از استعداد درون ذرّهای گیاهان و شگفتی کدهای نهفته در آن است که از یک آب و یک خاک، هزاران محصول و میوه پدید میآورد (وَفِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجَاوِرَاتٌ...یُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِی الْأُکُلِ...- رعد 4 (13:4) ).
156- جمله « انْظُرُوا إِلَى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ»، فرآیند به گل نشستن درخت در فصل بهار، تا لقاح گیاهی و رشد و نمو تخمک در فصل تابستان را در بر میگیرد. شیرین و قابل مصرف شدن میوه فرآیند شیمیائی دیگری است که بعضاً، همچون موز و سیب و گلابی و... میتواند پس از جدائی از درخت در انبار و سردخانه به صورت درونی انجام شود. این مرحله را «ایناع» میگویند: «...إِذَا أَثْمَرَ وَیَنْعِهِ...».
157- سه آیه 97 تا 99 که با «وَهُوَ الَّذِی» آغاز شدهاند، به ترتیب به سه فعل خداوند: جَعَلَ، اَنشأ و اَنزَلَ اشاره کرده و سه گروه از آیات خدا را مطرح و سه نوع عکسالعمل انسان را طلب میکند:
آیه 97: ...قَدْ فَصَّلْنَا الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ
آیه 98: ...قَدْ فَصَّلْنَا الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ
آیه 99: ... إِنَّ فِی ذَلِکُمْ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ
پله اول این نردبان، کسب علم است، پله دوم، تفقه (به معنای دریافتن و از ظاهر به باطن رسیدن است)، و پله سوم، ایمانی است که آدمی را به بام میرساند.