سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ

پرسش کننده‌ای درباره عذاب واقع شونده پرسید.2

1 - نام این سوره که از آیه سوم آن «مِنَ اللهِ ذِی الْمَعَارِجِ» گرفته شده، موضوعی کلیدی در ارتباط با مضامین آن می‌باشد که عروج روح و فرشتگان در قیامت را مطرح می‌سازد. موضوع «عذاب» نیز که در پیش‌درآمد سوره به آن اشاره شده و سه بار دیگر در متن سوره تکرار گشته است و نیز بیم دادن از آن «یُوعَدُون»، که سوره با آن ختم می‌شود، از محورهای این سوره به شمار می‌رود. محدودیت ظرفیت ذهن انسان برای فهم زمان آخرت در نیمه اول سوره و محدودیت صبر او در دنیا در نیمه دوم تبیین شده است. در این سوره کافران را با وصف « مُجْرِمِین» و مؤمنان را با وصف «مُصَلِّین» معرفی کرده و مشخصات هرکدام را بیان کرده است. 18 آیه ابتدای این سوره در سال دوم بعثت، 17 آیه بعد در سال سوم و 9 آیه بعد در سال چهارم بعثت نازل شده است.

2 - سؤال به دو معنی در قرآن آمده است؛ پرسش از چیزی یا درخواستِ چیزی. در اینجا، با توجه به سیاق آیات و مطالب بعدی، همان معنای نخست باید مورد نظر باشد و سؤال کننده‌ای درباره عذاب قیامت طرح سؤال می‌کند. اگر به ترتیب نزول قرآن توجه کنیم، این چهارمین سؤالی است که مخاطبان قرآن در سالیان نخست درباره موضوع قیامت مطرح کرده بودند، موضوعی که به تنهایی برابر بقیه موضوعات تاریخی، توحیدی، تربیتی و... بوده و 49.6٪ آیات دو سال اول را تشکیل می‌داده است. پیش از این آیه، سؤالاتِ مربوط به قیامت عمدتاً مربوط به زمان وقوع یا خبر آن به ترتیب بوده است:
1- نازعات 42 (79:42) ، نازل شده در سال 2 بعثت، ترتیب نزول 19- «یَسْأَلُونَکَ عَنِ السَّاعَهِ أَیَّانَ مُرْسَاهَا»
2- نبأ 1 (78:1) ، نازل شده در سال 2 بعثت، ترتیب نزول 26- «عَمَّ یَتَسَاءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ»
3- قیامه 6 (75:6) ، نازل شده در 2 بعثت، ترتیب نزول 39- «یَسْأَلُ أَیَّانَ یَوْمُ الْقِیَامَهِ»
در سوره معارج برای نخستین بار پرسش از وقوع «عذاب» شده است، پرسشی که معلوم نیست از طرف مؤمن یا منکری بوده که چگونگی وقوع آن را درک نمی‌کرده است.