وَأَنلَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُم مَّاءً غَدَقًا
و اگر بر راه [حق] استقامت ورزند28 [و از طریق مستقیم منحرف نگردند]، حتما با آب فراوانی سیرابشان میکنیم.29
28 - یکبار دیگر در آیه 11 همین سوره (72:11) کلمه «طَرِیقَه» آمده است «...کُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا». اینک با اشاره مجدد و با الف و لام معرفه به آن، استواری در طریقه معین توحیدی را، که همان نقش و وظیفهای است که به عهده هرکس یا هر موجودی گذاشته شده، مطرح میسازد. استقامت [راست و صاف و قائم بودن] در راه، با توجه به سیاق سوره و آیات قبل و بعد آن، پایداری در توحید و احتراز از شرک است. این حقیقت را آیه 30 سوره فصلت (41:30) [و نیز 13 احقاف (46:13) ] تصریح میکند: «کسانی که اعلام میکنند ربّ [ارباب و صاحب اختیار] ما خداست [نه قدرتهای حاکم] و پس از آن [در راه توحید] استوار و ایستاده میمانند، پیوسته فرشتگانی بر آنها نازل میشوند و خوف و حُزنشان زائل میکنند و با بشارتشان به بهشتِ جاوید، به آنها آرامش میبخشند که در دنیا و آخرت یاور آنها خواهند بود.
29 - واژه «غَدَقًا» تنها همین یکبار در قرآن آمده است و آن را آب بسیار یا باران با قطرات درشت گفتهاند. در دعای 19 صحیفه سجادیه آمده است: «وَانْشُر عَلَینا رَحمَتِکَ بِغَیثِکَ المُغْدَق» [بارخدایا، ...رحمتت را با باران فراوان بر ما بگستران]. این سخن را باید با توجه به تاریخ و جغرافیای نزول قرآن فهم کرد؛ اعراب شبه جزیره عربستان در آن صحراهای سوخته در منطقه استوایی، برای دستیابی به چاه آبی مختصر مجبور بودند فرسنگها راه را پای پیاده یا بر پشت شتر طی طریق کنند. وعده رسیدن به آب سرشار، درصورت پایمردی و استقامت در مسیر درست، وعدهای بس دلگرم کننده و امیدبخش و استفاده مجازی از این مفهوم برای مخاطبان در آن روزگار بسیار کارساز و محرک بوده است.
کتابهای لغت «غَدَقًا» را سرزمین سیراب و سبز و خرّم گفتهاند. همچنین ضمیر جمعی «ما» [در أَسْقَیْنَاهُمْ]، مشارکت فرشتگان، و به اصطلاح امروزی، انرژیهای مثبت و کارگزاران جهان را در رسیدن به آب سرشار، که نماد حیات و سبز و خرّمی زندگی است، نشان میدهد. به تعبیر مولوی:
روز باران است می رو تا به شب
نی از این باران، از آن باران ربّ
غیب را ابری و آبی دیگر است
آسمـان و آفتـابـی دیگـر اسـت
[مثنوی ابیات 2024 و 2048]
درضمن این آیه به گونهای بازتاب مثبت طبیعت نسبت به عملکرد آدمی را نشان میدهد، گویی با هماهنگی انسان با مقررات و احکام الهی، زمین و آسمان نیز با او هماهنگ و به او خیر رسان میشوند. این حقیقت را از جمله در آیه 96 سوره اعراف (7:96) مییابید: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ».