وَاللَّيْلِ إِذْ أَدْبَرَ
و سوگند به شب آنگاه که پشت میکند34 [=سپری میشود].
34 - به واپسین لحظات شب که نویدبخش طلوع صبح است، قرآن سه بار سوگند خورده است. نخستین آن همین آیه است که بر پشت کردن و رفتن شب دلالت میکند «وَاللَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ»، دومی بر رقیق شدن غلظت تاریکی آن «وَاللَّیْلِ إِذَا عَسْعَس» [تکویر 17 (81:17) ]، و بالاخره سومین آیه به آسان شدن تحمل آن [إِذَا یَسْرِ] عنایت دارد [فجر 4 (89:4) ]. قرآن از این پدیده آشنا و محسوس برای همگان، برچیده شدن بساط ظلم و ستم و طلوع صبح آزادی و امنیت ملتهای مقاوم و حقگرا را به صورت مجازی نوید داده است، و در این آیه برچیده شدن تاریکی جهل به نور علم و دانش در آینده را.