إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلَالٍ وَعُيُونٍ
بیتردید پرهیزکاران در سایهها و چشمه سارهایند.36
36 - در این سوره از دو نوع سایه [ظلّ] سخن گفته است؛ سایهای برای مکذبین، که نه خاصیت سایه دارد و نه مانع حرارت آتش میشود: «انْطَلِقُوا إِلَى ظِلٍّ ذِی ثَلاثِ شُعَبٍ لا ظَلِیلٍ وَلا یُغْنِی مِنَ اللَّهَبِ»، و سایهای برای متقین: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی ظِلالٍ وَعُیُونٍ». معنای اصلی «ظلّ» سِتر است که از آفتاب میپوشاند. اصطلاحاً پناه گرفتن از ناخوشایند نیز زیر سایه کسی یا چیزی رفتن محسوب میشود. «ظل ظلیل» همان پناه واقعی و به عبارتی به لذت و رفاه و زندگی امن و عزّتبخش دائمی رسیدن است که سایه مکذبین فاقد این معنا میباشد. در قرآن اشاراتی به سایههای مختلف قیامت شده است:
الف] سایههای دوزخی
[درباره اصحاب الشمال] واقعه 42 (56:42) تا 44- «فِی سَمُومٍ وَحَمِیمٍ وَظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ لا بَارِدٍ وَلا کَرِیمٍ» [در آتشی نافذ و آبی جوشان و سایهای از دود، که نه خنک است و نه گرامی، آنها پیش از این پیوسته هوسران بودند].
ب] سایههای بهشتی
[درباره اصحاب الیمین] واقعه 27 (56:27) تا 30- «وَأَصْحَابُ الْیَمِینِ مَا أَصْحَابُ الْیَمِینِ فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ وَظِلٍّ مَمْدُودٍ» [...در زیر درخت سدری بیخار و سایهای ممتد...].
[درباره اهل ایمان و عمل صالح] نساء 57 (4:57) - «...وَنُدْخِلُهُمْ ظِلاًّ ظَلِیلاً» [...آنها را در سایهای از نعمات وارد میکنیم].
[درباره متّقین] رعد 35 (13:35) - «...أُکُلُهَا دَائِمٌ وَظِلُّهَا...» [...میوه و سایه بهشت آنان دائمی است].
[درباره اصحاب الجنه] یس 56 (36:56) - «هُمْ وَأَزْوَاجُهُمْ فِی ظِلالٍ عَلَى الْأَرَائِکِ مُتَّکِئُونَ» [آنان و همسرانشان در سایههایی تکیه زده بر اورنگهایی هستند].
[درباره ابرار] انسان 13 (76:13) و 14- «مُتَّکِئِینَ فِیهَا عَلَى الْأَرَائِکِ لا یَرَوْنَ فِیهَا شَمْسًا وَلا زَمْهَرِیرًا وَدَانِیَهً عَلَیْهِمْ ظِلالُهَا...» [در آن بهشت بر اورنگهایی تکیه زدهاند که در آنجا سوزش آفتاب و سرمایی نمیبینند و بر آنها سایههای آن بهشت نزدیک است و...].