فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُّفَصَّلَاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُّجْرِمِينَ
پس [با توجه به این سخت باوری، برای اتمام حجت و هشدار بیشتر] بر آنها نشانههائی [=معجزاتی] جداگانه 171 [شامل]: طوفان، ملخ، شپش [یا مگس]، قورباغه و خون را فرستادیم، 172 اما باز هم [از تمکین در برابر حق و آزاد کردن بنیاسرائیل] تکبر ورزیدند و [به این دلیل] مردمی بریده از حق بودند. 173
171- کلمه «مُفَصَّلَ» در میان ما فارسی زبانها معنای فراوانی و کثرت دارد: پذیرائی مفصل، دعوای مفصل، تشریفات مفصل و... اما کلمه «فصل» در زبان عربی دلالت بر جدائی و استقلال اجزاء هر کلی میکند، منظور از «آیَاتٍ مُفَصَّلَاتٍ» در این سوره، جدا بودن زمانی آن (نشانهها) و فاصله کافی میان آنها برای عبرتگیری فرعونیان و آزادسازی قوم بنیاسرائیل بوده است.
172- این پنج نشانه، پس از دو نشانه قبلی (خشکسالی و کمبود محصولات)، به اضافه دو نشانه که روز اول موسی در کاخ فرعون عرضه کرد، جمعاً نُه نشانه (معجزه) محسوب میشود که در سوره اسراء 101 (17:101) (وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى تِسْعَ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ...) و نیز سوره نمل 12 (27:12) ، به آن اشاره شده است. دو نشانه نخست (عصا و ید بیضاء) که نمادی از بیم و امید برای گمراهان و هدایت یافتگان بود، ابتدا در برابر فرعون عرضه شده بود، اما هفت مورد بعدی، فرعونیان و قوم آنها را نیز دربر میگرفت.
از آنجائی که شیوه قرآن انتقال پیام اصلی ماجرا و عبرت و آموزش است، از پرداختن به جزئیات و شرح این حوادث خودداری کرده است، هرچند ناقلان نوشتههای تورات کوشیدهاند کنجکاوی بشری را با آب و تاب دادن به قضایا فرو بنشانند، با این حال چگونگی هجوم سیلوار ملخها، شپشهای آفات نباتی، افزایش نسل قورباغهها و خون! که البته به دفعات در سرزمینهای مجاور مصر در آفریقا (و نیز آسیا) در طول تاریخ تکرار شده است، چندان روشن نیست.
اما در ترتیب و توالی این حوادث ممکن است نظمی علت و معلولی نهفته باشد؛ خشکسالی و کمبود، در عالم «گیاهان» است، اختلال در طبعیت گیاهی، به «حیوانات» (حشرات و قورباغه که شکارچیان آنهایند) سرایت میکند و آیت «خون» احتمالا این اختلال را به نظام انعقاد خون در عالم «انسان» منتقل میسازد که از عالم گیاه و حیوان نزدیکتر و هشداردهندهتر به آدمی است. از طرفی، خشکسالی و کویری شدن صحاری، طوفانهای گرد و غبار را موجب میشود که راه تنفس راحت را میبندد، با خشکیدگی زمین، مهاجرت سیلوار ملخها به سرزمینهای سبز آغاز میشود، آفت بعدی مزارع یا محیط زیست، حشراتی همچون مگس و شپشک گیاهیاند که با افزایش بیقاعده آنان، قورباغهها غذای بیشتری پیدا میکنند و با زاد و ولد فراوان و نفوذشان در خانه و مزرعه و محصولات غذائی، سلامتی انسان را به خطر میاندازند.
173- معنای ریشهای «جرم»، انقطاع و بریدگی است. گناه جرم محسوب میشود، چرا که دلیل آن بریدن از خدا، خلق و پذیرش مسئولیت است.