وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِـجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَّا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَّا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَّا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ
و بیگمان بسیاری از جن و انس [=آدمیان ناشناخته یا مأنوس با شما] را برای جهنم آفریدهایم 239 [اختیار و حق انتخابی که به انسان دادهایم، بسیاری از آنها را به پیروی از شیطان میکشاند] آنها را قلبهائی است که با آن [حق و باطل را] درنمییابند و چشمهائی که با آن [حقایق] را نمیبینند و گوشهائی که با آن [کلام خدا را] نمیشنوند. آنها [در به کار نبستن ابزار سه گانه شناخت، با هبوط از مقام انسانیت] همچون چهارپایاناند [که فاقد چنین استعدادی هستند]، بلکه گمراهتر؛ آنها همان بیخبرانند. 240
239- بدیهی است که خداوند هیچکس را برای دوزخ نیافریده و نمیآفریند، همچنانکه هیچکس را مستقل از عمل خودش به بهشت نمیبرد، در غیر اینصورت، ارسال رسولان و انزال کتابهای هدایت عبث میشود. نیمه دوم آیه به روشنی نشان میدهد علت دوزخی شدن بسیاری از آدمیان، ندیدن و نشنیدن و تعقل نکردن، یعنی به کار نبستن ابزار سه گانه شناخت است. حرف «لام» (در: لِـجَهَنَّمَ) به اصطلاح فنی لام عاقبت و سرانجام است، نه لام تعلیل.
240- تفاوت انسان با حیوان در همین ابزار شناخت (سمع و بصر و فؤاد)، تجزیه و تحلیل و پردازش اطلاعات و بالاخره اصلاح مسیر و تغییر شیوه زندگی است. اگر آدمی از چنین ابزاری در وصول به مقصود استفاده نکند، در حقیقت به مرحله حیوانی، بلکه پائینتر از آن سقوط کرده است. در این مَثل، همچون مَثل سگ، منظور تحقیر حیوانات نیست، بلکه عملکرد طبیعی آنها را، که برای خودشان کاملا منطقی است، به مقایسه و تشبیه آورده است.