11 - در این آیه [و نیز آیات 7 (92:7) و 10 سوره لیل] آسان و سخت شدن را، از آنجایی که ریشه در زمینه نفس دارد و مانع یا مشوّق آن نفس آدمی است، به خود شخص، نه امور نیک و بد، نسبت داده است. این خودِ انسان است که به تدریج با بخشیدن به دیگران، و مهار نفس در خشم و شهوت و آز... و بالاخره با تصدیق نیکی‌ها و حمایت از آن تربیت می‌شود و این امور، که در ابتدا و برای کسانی بسیار سخت است، بر او آسان و آسان‌تر می‌گردد. اصولا در آیات متعددی از قرآن، میزان «افزایش» را به جای اجر یا عذاب، به ذات و خود شخص نسبت داده است [از جمله ابراهیم 7 (14:7) ، بقره 58 (2:58) ، اعراف 161 (7:161) ].